ابعاد دین گرایی در اشعار ادیب الممالک فراهانی و سیّد اشرف الدین قزوینی

شعر مشروطه متاثر از رویدادهای سیاسی- اجتماعی گوناگون عصر خود شعری جامعه گرا و شتاب زده است و توجه به رویدادهای جدید اجتماعی و نشر اندیشه هاو افکار مدرن جهان غرب از بارزترین ویژگی های آن است. جهان بینی بسیاری از سردمداران شعر مشروطه نیز در این دوره همسو با تحولات شگرف جامعه، بیشتر بر جدایی از سنت های کهن و به ویژه دین زدایی استوار است. برخی از شاعران مشروطه تحت تاثیر مبانی فکری غرب با اندیشه های نو آیین و بعضاً دین زدای آن همراه شده و به انعکاس گسترده آن در آثار خود پرداختند، اما تنی چند از آنان هم چون ادیب الممالک فراهانی و سید اشرف الدین گیلانی که از برجسته ترین شاعران پیش و پس از مشروطه بودند، در کنار توجه به تحولات جامعه و سرایش اشعار اجتماعی هم چنان به صیانت از کیان دین پایبند بودند. نتایج این پژوهش نشان می دهد این دو شاعر رویکردی کاملا دینی به موضوعات اجتماعی- سیاسی جامعه ی پیرامون خود دارند و پیوسته می کوشند اصول و میانی مترقی دین اسلام را با نگاهی تازه به مردم معرفی کنند به عبارت دیگر برآنند که اندیشه های نوین غربی را در قالب دین ارائه دهند تا همگان به ارزش تعالیم راهبردی اسلام در راه رسیدن به تمدن و پیشرفت های اجتماعی و سیاسی و مبارزه با خرافه ستیزی پی ببرند. در این میان ادیب الممالک فراهانی دیدگاه سنتی تری نسبت به مسائل اجتماعی عصر خود دارد؛ اما به طور کلی سید اشرف گیلانی بیش از او در این راه گام برداشته و قلم فرسایی کرده است. وی توجه به جامعه و انسانی گرایی را از منظری نو و بر اساس دین مطرح می کند از این رو با حمایت از مبانی فکری غرب در چارچوب دین موفق تر از ادیب عمل کرده است.