ناصر خسرو و موسیقی فرهنگی ایران

مقاله ناصر خسرو و موسیقی فرهنگی ایران

موسیقی یکی از مباحث مورد توجه ناصرخسرو قبادیانی است. مقایسه زبان و موسیقی، عروض و ایقاع، تلفیق شعر و موسیقی، نقد جریان موسیقی عصر غزنوی و سلجوقی و نیز تحلیل نظام شنوایی و فرایند ادراک موسیقی برخی از مباحث مرتبط با دانش موسیقی در آثار اوست. همچنین بخشی از صور خیال اشعار ناصر خسرو، بر دانش موسیقی استوار است. در این پژوهش، آثار ناصر خسرو، شامل جامع الحکمتین، زادالمسافرین، خوانالاخوان، سفرنامه و دیوان وی با رویکرد موسیقی شناس مورد مطالعه قرار گرفت. گزاره های موسیقایی استخراج شده در سه ضلع تشکیل دهنده یک جریان مویسقی فرهنگی، یعنی «موسیقی دان»، «موسیقی» و «شنونده» تحلیل شد. در مورد نظام «موسیقی»، گزاره هاو کاربرد دقیق واژگان موسیقی، نشان از آگاهی عمیق ناصر خسرو در این باره است. در بخش مربوط به «موسیقی دان»، ناصرخسرو به نقد مطربان عصر خویش پرداخته و آنان را افرادی سطحی نگر و فاقد قوه تمیز دانسته که از موسیقی جدّی و هنری بی بهره اند. ناصر خسرو در بخش مربوط به «شنونده» از سویی به نقد رفتارهای مخاطبان ساده پندار و از سوی دیگر، به تشریح نظام شنوایی و مراتب ادراک موسیقی در جهت تعالی تفکر مخاطبان پرداخته است. به طور کلی می توان گفت که جریان غالب موسیقی در عصر ناصر خسرو موسیقی مطربی عامه پسند است که موسیقی جدی و هنری را به شدت به حاشیه رانده است. ناصر خسرو برخلاف شاعران مداح عصرش، هر سه ضلع موسیقی را به طور چشمگیری می شناخته و می توان گفت: او بزرگترین مدافع جریان موسیقی جدی و هنری عصر خویش است.