آیین نقاره نوازی حکومتی در دوران صفوی و قاجار

آیین نقاره نوازی حکومتی در دوران صفوی و قاجار

فعالیت موسیقیایی رسمی و بزمی در دوران اسلامی ایران، بخصوص از دوران شاه عباس اول صفوی تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار، به طور عمده در مکانهایی وابسته به حکومت به نام نقاره خانه صورت می گرفته است. در نقاره خانه ی حکومتی سازهایی مثل نقاره، سنج، سُرنا، کَرنا، طبل، گَوُرگَه و... برای اهداف نظامی، سیاسی و اجتماعی حکومت همچون شرکت در جنگ ها، مراسم تشریفاتی و پیام رسانی بکار گرفته می شدند.

در دوره ی ناصرالدی نشاه قاجار، با تاسیس مدرسه دارالفنون به شیوه ی اروپایی و تاسیس شعبه ای به نام موزیک نظام، به تدریج نقاره خانه های حکومتی ضرورت و جایگاه خود را از دست دادند و صرفا جنبه ی تشریفاتی پیدا کرد؛ در دوره ی پهلوی نیز این آیین از رونق افتاد. اما نقاره خانه ی مذهبی در مجموعه های آرامگاهی که مهمترین آن آستان قدس رضوی و حرم حضرت معصومه در قم می باشند که تا به حال به حیات خود ادامه داده است.

از آنجا که نقاره خانه مکانی سازمان یافته و محفلی برای هنرمندان موسیقی رسمی و بزمی بوده است؛ بر این اساس می توان چنین اظهار نمود که آیین سنتی و ملی نقاره زنی و نقاره خانه ها ، سهم بسزایی در شکل گیری، حفظ و بسط نغمات موسیقی اصیل ایرانی، تداوم و حیات بخش مهمی از سازهای ایرانی ایفا کرده است.

در این پژوهش به بررسی آیین نقاره زنی حکومتی، شامل اهمیت و جایگاه نقاره زنی و نقاره خانه ها در حکومت و جامعه، شرح وظایف نقاره چیان و سرانجام آنها و همچنین به معرفی سازهای کاربردی در دسته های نقاره زنی حکومتی در دوران صفوی و قاجار می پردازیم. این مقاله توصیفی، تاریخی و مطالعات کتابخانه ای در زمینه ی موسیقی ملی ایران در دوران اسلامی تهیه و تنظیم شده است.