مدینه ی فاضله از آرمان تا واقعیت (1) (بر مبنای افلاطون، آگوستین، فارابی و بازخوانی آموزه ی خلافت در عرفان اسلامی)

در آغاز، نظریه سیاسی افلاطون در پیوند با علم اخلاق و غرض اصلی وی در کتاب جمهوری، یعنی نظریه عدالت، مورد توجه قرار می گیرد. سپس به منشأ دولت و رابطه آن با تعلیم و تربیت از دیدگاه افلاطون نظر می شود. سپس به دست می آید که فلسفه اخلاق و سیاست در طرح افلاطونی به شدت درهم تنیده اند. کتاب شهر خدای آگوستین به دنبال آن است که راه عضویت شهر دنیا را در شهر خدا پیدا نماید و در صدد است تا مرز دقیق این دو شهر را و هم چنین رابطه آن دو را با هم و نیز اهداف شهر خدا را مشخص سازد. از همین روی دو مفهوم عدالت و صلح را به میان می آورد. فارابی در اندیشه سعادت جامعه به عنوان هدف اصلی است و مدینه ی فاضله که اندیشه ی دوم اوست وسیله ای برای آن هدف است. از آنجا که هدف اصلی وی سعادت است، کانون توجه او رئیس مدینه می باشد، هر چند به تبیین انواع مدینه ها نیز پرداخته است. عرفان اسلامی نیز اعم از سنی و شیعی بر آموزه خلافت الهی انسان تأکید دارد، خلیفه مظهر اسم جامع الله و تدبیرگر ماسوا است. تلاش می شود با نگاهی نو ظرفیت موجود در این آموزه عرفانی در پرتو آرمان شهر موعود در اسلام و در کنار مدینه ی فاضله فارابی بازخوانی شده و از رویکرد فردی و درونی صرف خارج گشته و در استخدام طرح آرمان شهر اسلامی قرار گیرد. همچنین به طور عکس تلاش می شود تا مدینه ی فارابی نیز با حفظ جنبه ی اجتماعی خود بر مبنای نظریه ی خلافت در عرفان اسلامی بازخوانی گردد. آنگاه به طرحی (هر چند مانند فارابی معطوف به رئیس مدینه) دست یابیم که با هر دو نظریه در توافق قرار داشته باشد و بلکه دغدغه های افلاطون و آگوستین را نیز به طور احسن تأمین نماید. البته این طرح مانند فارابی متوقف در حد رئیس مدینه، نمی ماند و می تواند در پژوهش های متعدد از جهات دیگر نیز به تفصیل مورد بحث قرار گیرد. پرسش از قدر جامع این چهار مدینه و نسبت آنها با واقعیت از مجال این مقاله فراتر است و ناگزیر این پرسش ها در مقاله ی دیگر بررسی می شوند.