معماری بومی ایرانی با نگرشی اسلامی

مفهوم معماری بومی سابقه ای به بلندای تاریخ دارد هویت یک ملت و فرهنگ یک کشور در طی یک دهه یا حتی یک سده ساخته نمی شود هویت و فرهنگ شاخصه یک تمدن است که در طی قرن ها شکل می گیرد و تاثیر خود را در معماری و شهرسازی آن کشور می نمایاند. در این مقاله اشکالاتی که در معماری نوین وجود دارد را با ریشه یابی هویت معماری اسلامی را آشکار ساخته و با معماری ایرانی عجین می کند. مؤلفه های کالبدی و مؤلفه های مؤثر برای تحقق هویت بخشی و سیاست های کلی طراحی و اجرای پروژه های مبتنی بر معماری ایرانی- اسلامی و اقداماتی بصورت نمونه در تهران نیز ذکر شده است. هویت در تداوم تاریخی و پیوستگی آن نهفته و وابسته به عنصر زمان است داشتن ویژگیهای مشترک در طول زمان و استمرار آن به نحوی که تجربه های مشترک انسانی را رقم بزند این مفهوم را تداعی می کند معماری و شهرسازی محصول تعامل انسان با محیط و جامعه با تاریخ تلقی می شود به عبارتی روشن تر معماری ظرف زندگی و شهر آبادی ای است که روح اجتماعی در آن دمیده شده است. شهرنشینی در دوره اسلامی از دگرگونی سنتهای عهد ساسانی در ایران پدید آمد و با تغییر اوضاع سیاسی و اداری و اجتماعی و اقتصادی متحول گردید. شهرهای اسلامی براساس احساس دینی اززندگی و استقلال هر مؤمن و حرمت حریم خانواده و اهمیت خلوت گزینی شکل گرفته بود. از این رو نقش مذهبی شهر بر اهداف نظامی و اقتصادی اولویت یافت. تأثیر دین مبین اسلام بر ساختار و الگوهای شهرهای اسلامی از نظر کالبدی و فضایی تأثیر ویژه ای داشت. شهرسازی اسلامی سبب شد که نقش شارستان کم رنگ شود و توسعه شهر در ربض و پیدایش بازار و تقسیم بندی محلات جدید و پیدایش مراکز مذهبی و تجاری از ویژگیهای مهم آن محسوب شود. پس مهم ترین فضاهایی که برحیات شهر حاکم بود: فضای مذهبی، حکومتی، صنفی و محلات بود. شهرسازی اسلامی بر بافت مساکن هم تأثیر بسزایی گذاشت و کوچه ها برای رسیدن به مساکن کم عرض شده و حالت نیمه خصوصی پیدا کرد، تا از دید رهگذران دورنگه داشته شود. حتی در محل ورود به سکونتگاه هم ایجاد هشتی سبب محرمیت و خصوصی شدن مساکن شد. معماری و شهرسازی همانند بسیاری از فنون، هنرها و بدایعی که در جامعه بشری رخ می نمایند، بر مبنای اصول و ارزشهایی شکل گرفته اند که این اصول و ارزشها نیز به نوبه خود منبعث از طرز تفکر و ارزشهای فرهنگی حاکم بر جامعه بوده و در عین حال از شرایط اقلیمی و محیطی، شرایط اقتصادی، از مقولات سیاسی و ... متاثر می باشند. برای ارزیابی یا تهیه طرح و برنامه هایی برای معماری و شهرسازی اسلامی آن معیارهایی مناسب خواهند بود که از جهان بینی و تعالیم اسلامی استنتاج شده باشند. فقدان اصول و معیارهایی برآمده از فرهنگ و جهان بینی اسلامی در مقوله معماری و شهرسازی معاصر ایران، معضلات و مشکلاتی را در این زمینه به همراه آورده است. این مقاله به ریشه یابی این معضلات و نابسامانیها در معماری و شهرسازی معاصر ایران می پردازد و با بررسی جدیدترین مقالات هویت شناسی معماری اسلامی نگاهی به راهکارهای اصلاح و بهبود معماری در ایران را با خط مشی نظام جمهوری اسلامی و پیشنهاداتی برای برون رفت از این مشکلات نیز ارائه می شود.