ملا رجبعلی در مقابل ملاصدرا در بحث وجود ذهنی

آگاهی انسان به دو گونه می باشد: آگاهی او یا به وجود خویش است و یا به امور غیر از ذات خویش. این که انسان چگونه به امور خارج از خود علم می یابد یکی از مسائل مهم و دشوار فلسفی است که در ذیل مباحث معرفت شناسی قرار دارد. اگرچه این مساله در طول تاریخ فلسفه، اعم از غرب و شرق مطرح بوده و ذهن فلاسفه را به خود مشغول داشته، اما همواره هم چون مشکلی لاینحل می نمود تا این که ملاصدرا اصطلاح وجود ذهنی را وضع کرد و این چنین مساله را حل شده پنداشت. فلاسفه ی پیش از وی علم و تصورات را عارض بر ذهن می دانستند، حال آنکه ملاصدرا قائل بود که نفس انسان خلاق است و می تواند وجود خارجی را از ماهیات موجود در خارج سلب کرده و عیناً در خود بسازد و به آن ها وجود ذهنی بدهد. در مقابلِ ملاصدرا، فیلسوف شناخته شده ی مکتب فلسفی اصفهان، ملارجبعلی که جریان فکری دیگری را در همین مکتب هدایت می کرد قرار داشت. وی به عنوان یک فیلسوف تنزیهی با دغدغه های کلامی، هیچ یک از مبانی، آراء و ادله ی فلسفه ی ملاصدرا را نمی توانست بپذیرد و سعی در ردِّ آن ها داشت؛ چراکه حکمت متعالیه ی صدرایی را منافی آیات و روایات می دانست. از جمله ی این مسائل، مسئله ی وجود ذهنی می باشد. در واقع حکیم رجبعلی تبریزی یکی از منکران سرسخت قول به نظریه ی وجود ذهنی بود و در رساله-ی «اصول آصفیه» اشکالاتی بر آن وارد نمود. در این نوشتار به بررسی آراء و ادله ی ملاصدرا در اثبات وجود ذهنی، انتقادات ملارجبعلی به این بحث و پاسخ هایی که در فلسفه ی صدرا به این انتقادات داده می شود می پردازیم.