بررسی جایگاه عقل در مفهوم معماری از دیدگاه اندیشمندان و نظریه پردازان جهان

معماری عرصه اندیشه و عملکرد انسان ها در هستی بوده و به عنوان عنصری مصنوعی و تحمیلی به هستی در یک رابطه متقابل و دو طرفه با آن قرار دارد. از این رو درک این رابطه و تأثیرات آن می تواند راه گشای زندگی بهتر و روابطی انسانی تر گردد. با توجه به این که روابط حاکم بر هنرمند و اثر هنری رابطه متقابل ذهن و عنصر شکل یافته است؛ بنابراین درک ایده ها و مفاهیم تأثیر گذار در معماری بسیار حائز اهمیت است. نمود فلسفه رنه دکارت در هنر و معماری به واسطه جمله معروفش » من می اندیشم پس هستم» که بیانگر واکاوی اندیشه او در شناخت معرفت انسانی مبتنی بر ارائه اصل فلسفه تحلیلی است. بر اساس اصول و مبانی شناخت در اندیشه اسلامی، زاویه ای که از آن هر چیزی و از آن جمله مبانی معماری اسلامی مورد مطالعه، تعریف و تحلیل قرار می گیرد، زاویه عقل و حکمت یعنی جنبه باطنی و «ملکوت» از دریچه عقل و حکمت الهی  است. هنرمند، معمار مسلمان، از راه دل را مورد مطالعه قرار می دهد، و از جمله حقیقت باطنی اثر «هستی و موضوعات جاری در آن» عقلانی به دانشی شفاف، حقیقی و مطابق با واقع دست می یابد. براساس این بینش، شفافیت، خوانایی، پایداری و استحکام ساختار نظری و عملی هر چیزی، در پایداری و استحکام ذاتی عقل مایه به کار گرفته شده از جمله نظام  در آن است. تردیدآلود بودن و مشکوک بودن، ابهام و تزلزل پذیری در هر نظامی است. یعنی عدم عقل محوری و یا عدم فعالیت عقل در آن «نتیجه مستقیم جهل» سازمانی یک شهر،» و به عبارتی، دارای استدلالات منطقی» بهره مندی معمار و معماری از اندیشه ای عقل مند و برهانی آن ها را از انواع شک ها و تردیدهای ممکن می رهاند، و نوعی استحکام و استقلال و پایداری حقیقی و اصیل و تزلزل ناپذیر در مفهوم، ساختار انسانی و حتی کالبدی شهر به وجود می آورد. ذات عقل، است و میوه آن، وحدت و یگانگی است، و هرگز کثرت و تضاد و تزاحم در آن راه ندارد. «یکتایی «در این مقاله سعی بر آن بوده است تا بواسطه نظریات متفکران بنام متقدم و متاخر و با معرفی یک مطالعه تطبیقی که نتایجش نشانه راهی برای روشن شدن تفکرات معمارانه در سطح آکادمیک مهیا گردد و برای معماران نوگرا اندیشه ای فرازمند در جهت کاربست نظریات فیلسوفان و اندیشمندان معاصر تبیین نماید.