معرفت از منظر ابوعلی دقّاق نیشابوری

اگر چه تصوف، با ریاضت و زهد آغاز شد، اما از قرن دوم با معرفت همراه گشت. از آن پس معرفت یکی از مهم ترین مسائل مطرح شده در تصوف و عرفان اسلامی، محسوب شد. ظاهراً تمایز معرفت از علم، اولین بار در تفسیر عرفانی منسوب به امام صادق (ع)، مطرح شده است و پس از ن مورد توجه عرفا و صوفیه قرار گرفت. یکی از عرفای بزرگ قرن چهارم، ابوعلی دقّاق نیشابوری است که بیشتر شهرت وی، به واسطه استادی ابوالقسم قشیری است. قشیری در رساله معروف خود، از وی نقل قول های زیادی را آورده است؛ هر چند از دقّاق اثری به جای نمانده است؛ اما آموزه های وی را می توان در رساله قشیریه و سایر تذکره های عرفا یافت. از وی درباره معرفت و معرفت توحیدی اقوالی مانده که می تواند، بیانگر آموزه ها و تفکرات اولیه عرفا پیرامون معرفت باشد. سخنان دقّاق، اهمیت و جایگاه معرفت را نشان می دهد. او معرفت حصولی و سببی را که از راه استدلال به دست میآید، ناچیز و بی حاصل می داند. در بیانات دقّاق، عرفا در دریایی که امواج آن معرفت الهی است، غرق اند. او معرفت به توحید را بالاترین معرفت خوانده و مقام حقیقی معرفت توحیدی را از آن عارفان می داند. در این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی به گزارش و تبیین اقوال وی درباره معرفت پرداخته شده و بدین طریق جایگاه مهم و اساسی آن در دیدگاه این عارف نیشابوری بررسی شده است.