بررسی جایگاه نور در کیفیت فضایی مساجد صفوی

نقش نور در معماری اسلامی، تاکید بسیار گسترده بر اصل تجلی است. نور، وظیفه شفاف کردن ماده و کاستن از صعوبت و سردی بنا را عهده دار است. گاهی جنبه عرفانی و مقدس به خود گرفته و جنبه های دیگر فضا (رنگ، بافت و...) را تحت تاثیر قرار می دهد و گاهی بر آن ها تاکید می کند. به این ترتیب، این پرسش مطرح می شود که آیا نور می تواند باعث کیفیت فضایی مساجد شود. برای یافتن پاسخ این پرسش، ابتدا عناصر نورپردازی مساجد را بررسی و سپس مساجد نمونه را از این جهات مورد مطالعه قرار می گیرد. این پژوهش سعی بر آن دارد تا با تحقیق توصیفی - تحلیلی و با مطالعه منابع کتابخانه ای و اسناد مکتوب، به بررسی و ارزیابی عناصرِ نورگیر مورد استفاده در معماری مساجد صفوی بپردازد. بدین منظور 3 نمونه از مساجد اصفهان؛ که به دلیل قرارگیری در منطقه قدیمی و با ارزش تاریخی شهر و بهره گیری از ارزش های معمارانه از شهرت و توجه عمومی برخوردار بوده است (از طریق مصاحبه با خبرگان و مردم)؛ برگزیده شد و از لحاظ نوع عناصرِ نورگیر و میزان کاربرد هر یک از آن ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی آنست که از میان عناصرِ نورگیری چون در و پنجره مشبک، شباک، هورنو، روزن و روشندان به عنوان رایج ترین عناصرِ نورگیر در معماری مساجد در دوره صفویه، در و پنجره مشبک بیشترین کاربرد را داشته است. پس از آن ترتیب بهره گیری از عناصرِ نورگیر متداول در نمونه های مورد بررسی بصورت روزن، هورنو، شباک و روشندان می باشد. با مقایسه میزان بهره گیری از این عناصر در نمونه مساجد مورد بحث، میزان نورگیری از در و پنجره در هر کدام از نمونه ها تقریباً مشابه است. دستاوردهای پژوهش گویای آن است که نور علاوه بر کارکرد عادی خود در فضاهای معماری اسلامی، عملکردهای دیگری نیز داشته است که ازجمله می توان به نقش نور در توالی بین دو جهان مادی و معنوی اشاره کرد.