بررسی جایگاه رویکرد منطقه گرایی انتقادی در معماری معاصر ایران (1310-1390)

منطقه گرایی انتقادی در معماری رویکردی است که با تکیه بر موضعی انتقادی و خودپرسشگر می کوشد تا رابطه ای دیالکتیک میان تمدن های جهانی و فرهنگ های محلی برقرار ساخته و بدون گرفتار شدن در دام تمایلات واپسگرا و نژادپرستانه به خلق هم نهاده ای از الگوهای بومی و دستاوردهای تکنولوژیک معاصر نائل آید؛ راهکاری برای حل چالش دیرین میان سنت و مدرنیته که علی رغم گذشت بیش از سه دهه از زمان مطرح شدن آن در غرب، چندان که باید در مباحثات معماری معاصر ایران بدان پرداخته نشده است. لذا در این مقاله بنیان های فکری رویکرد مذکور، معرفی و از بررسی تطبیقی دیدگاه های چند تن از نظریه پردازان برجسته این حوزه، شاخصه های معماری منطقه گرای انتقادی استخراج گردیده است. در نهایت نیز تعدادی از آثار شاخص معماری معاصر ایران بر مبنای شاخصه های مذکور و با روش تحلیل کالبدی-محتوایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که ردپای منطقه گرایی و بوم گرایی عمدتاً در گرایشاتی قابل بازشناسی است که در ادبیات معماری ایران تحت عنوان (شبه) مدرنیسم ایرانی و یا مدرن تاریخ گرا طبقه بندی شده و بخش عمده ای از موفق ترین این آثار در دوره پهلوی دوم خلق گشته اند. نتایج هم چنین حاکی از آن است که الهام پذیری صوری و یا مفهومی از الگوهای معماری بومی منطقه در کنار بهره گیری از اصول و الگوهای معماری مدرن از شایع ترین رویکردها در نمونه های مورد بررسی است. در مقابل عدم توجه کافی به سبک زندگی و الگوهای رفتاری بهره برداران و نیز وجوه غیر بصری معماری در طراحی این آثار از جمله کاستی هایی است که رفع آن ضروری به نظر می رسد .