بررسی طرحواره های تصویری زبان فارسی از دیدگاه معنی شناسی شناختی: مطالعه ی موردی داستان شازده احتجاب

طرحواره ی تصویری یکی از مفاهیم اساسی زبان شناسی شناختی است که امروزه بیش از پیش مورد توجه معنی شناسان شناختی قرار گرفته است. پژوهش حاضر پس از ارائه ی تعاریف کلی پیرامون این مبحث در چارچوب نظریه ی طرحواره های تصویری در معنی شناسی شناختی به مطالعه ی موردی طرحواره های داستان شازده احتجاب اثرِ هوشنگ گلشیری پرداخته است. داده های زبانی از میان جملات این داستان انتخاب شده اند که با توجه به تعاریف ارائه شده از طرحواره در دیدگاه شناختی و نیز بر اساس شم زبانی طرحواره های این مجموعه شناسایی شدند، و پس از تطابق ویژگی طرحواره های داستان با مشخصه ی طرحواره های حجمی، حرکتی و قدرت، جملات در سه گروه مذکور قرار داده شدند و سپس با در نظر گرفتن ویژگی های جزئی تر زیر شاخه های فرعی نیز برای آن ها تعریف شد. نتایج حاصل از این پژوهش که با جداول و نمودارهای آماری به تصویر کشیده شده اند، حاکی از آن است که در این داستان، طرحواره های حرکتی در انواع مختلف تماسی، بالا پایین، جلو عقب، نزدیک دور و دورانی، بیش از دو طرحواره یِ حجمی و قدرت به کار برده شده اند. از طرحواره های حجمی داستان می توان به انواع ʼخالی-پر ʻ، ʼاضافه ʻ، ʼدرون-بیرون ʻو ʼسطح ʻاشاره کرد. هم چنین، طرحواره ی قدرت بر اساس تقسیم بندی هفتگانه ی جانسون با جملات شازده احتجاب تطبیق داده شده و بر این اساس برای طرحواره ی قدرتی تغییر مسیر و جذب نمونه ای یافت نشد، اما طرحواره های قدرتیِ فشار، ممانعت، متقابل، حذف مانع و توانمندی در جملات داستان مورد بررسی قرار گرفتند. افزون بر آن، در بررسی طرحواره ی توانمندی این نتیجه حاصل شد که عنصر نشان دهنده ی قدرت یا عدم وجود آن در تمامی طرحواره های توانمندیِ به کار رفته در این داستان، فعل کمکی ʼتوانستنʻ است. بنابراین، آن چه جانسون در مورد فعل کمکی ʻcanʼ در انگلیسی بیان کرده است برای معادل فارسی آن فعل، یعنی توانستن ʻنیز صادق است.