مروری بر مهم ترین انواع جلدسازی کتب در تمدن اسلامی

مبنای توسعه جلدسازی در فنون کتاب آرایی علاوه بر محافظت و نگاه داری اوراق کتاب از فرسودگی، نمایش زیبایی و درون مایه کتب را بر عهده داشتند. در تاریخ جلدسازی تمدن ایران اسلامی در مرحله ی اول قرآن کریم و سپس دیوان های شاعران و بعدها کتاب های علمی و ادبی، از موضوع های اصلی جلدسازان ایرانی بود. جلدسازی دارای انواع بسیار متنوعی بوده که در ابتدا چوب و پاپیروس، استفاده از پوست حیوانات متعددی از جمله گاو و آهو مبنای جلدسازی بود. انواع جلدسازی دیگری بر مبنای مواد چوبی هم چون چوب سرو، برای ایجاد جلد چوبی یا تخته های چوبی کتب مذهبی بکار برده شدند. ولی از قرن چهارم ه.ق به بعد مقوا یا مقوه (کاغذ چسبانی) مرسوم شد. از قرن ششم تا اواخر هفتم ه. ق، کتاب ها را در جلدهایی از چرم پخته و میشن (چرم نرم گوسفند) و تیماج (چرم نرم و نازک بز)، مبنای جلدسازی کتب قرار گرفت. انواع جلدهای ضربی یا منگنه و جلد معرق به همراه جلدسازی پارچه ای یا ترمه ای نیز بیشتر از انواع دیگر در دوران اسلامی رواج داشت. بعدها با توسعه مقواگری در ایران، مقوا یا مقوه به عنوان ساختار داخلی و استحکامی جلد استقاده شد. به خصوص در عصر عثمانیان، طلاپوش کردن جلدها مد نظر قرار گرفت. نهایتاً در دوران زندیه و قاجاریه، جلدی که بیش از همه، بستر ابداع و اجرای طرح و هنر هنرمندان را فراهم کرده بود جلدهای روغنی بود که به اشکال مختلفی از جمله ترنجی، گل و برگ و با صورت های انسانی توسعه یافت.