جستاری در روند تحول مفاهیم هندسه در معماری ایرانی قبل از اسلام و دوره ی اسلامی

هندسه یکی از بنیان های هنر و معماری سنتی ایران است که در سراسر آثار فاخر به جای مانده از گذشته، می توان نمودهایی از آن را مشاهده کرد. در نظر دانشمندان ایرانی، اساساً هندسه به دو بخش نظری و عملی تقسیم می شود. بخش نظری هندسه را می توان با علم و حکمت طراح و بخش عملی را می توان با تکنیک و فن معمار در ارتباط دانست. در این پژوهش با بررسی و تحلیل مطالعات پیشین در درجه ی اول سعی بر شناخت ریشه های فکری الگوهای هندسی پیش از اسلام و تغییرات آن پس از ظهور حکومت های اسلامی و تأثیر این کهن الگوها بر شکل گیری نقش مایه های هندسی جدیدتر، شده است. در ادامه اصول استفاده از هندسه و مفاهیم استعاری در معماری مورد بررسی قرار گرفته است. پس از آن نمودهای گوناگون به کار گیری هندسه در معماری ایرانی اسلامی و کیفیت تجلی مفاهیم در کالبد بناهای سنتی مطرح شده است. پژوهش حاضر نشان دهنده ی آن است که این اصول و الگوهای خارج شده از هندسه ی نظری در کنار فنون هندسه ی عملی در امتداد باورهای مردم و بیانی دیگر از جهان بینی آن ها بوده و در حقیقت میراث فرهنگی، تاریخی و هویت ایرانی به همراه آموزه ها و رویکردهای تأثیرگذار اسلام در هنر، سبب پیدایش آثار فاخر در قرن های گذشته گردیده است. هم چنین اصول هندسی محدود به تزئینات نبوده و عملکردها و حتی عناصر سازه ای را تحت الشعاع قرار داده است و در بسیاری از موارد نیز راه گشای معماران در ایده پردازی بوده است.