مدیحه سرایی در سکه های دوران اسلامی

مدح، سخنی است که به مقتضای حال ایراد می شود تا در ممدوح تاثیر بگذارد و او را منفعل سازد. یعنی شیوه ای است که بر پایه احوال نفسانی افراد بنا می شود. می توان به راحتی اظهار کرد که ادبیات هیچ ملتی از این نوع سخن عاری نبوده است، زیرا ریشه در نفسانیات آدمی دارد و بشر نیز حامل این نفس است. از این رو بیشتر مردم دوست دارند یا مدح شوند یا مدح بگویند. آن چه شاعر را به طرف مدیحه سرایی می کشد، اغراضی پنهان و آشکار است که از سوی هر دو طرف، مداح و ممدوح، دنبال می شود: غرض آشکار آن آرامشی است که ممدوح می یابد؛ و غرض پنهان نیز می تواند متعدد باشد، هم چون گرفتن صله و ارتقای جایگاه، که مداح در پی آن است و قوام بخشیدن به حکومت و افزایش قدرت، که ممدوح می خواهد به آن ها برسد. اگرچه پیشینه مدیحه سرایی به شعر عربی در دوران جاهلیت می رسد، لیکن در شعر فارسی از قرن سوم ه.ق رواج یافت و دوران اوج شکوه آن تا قرن ششم ه.ق بوده است. از قرن هفتم به بعد، به دلیل از بین رفتن دربارهای مقتدری که مشوق شاعران مدیحه سرا بودند، مدیحه سرایی رو به ضعف نهاد. موضوع مدایح از قرن نهم ه.ق به بعد، بیشتر تجلیل و ستایش اولیای دین است. در دوران متأخر، ملک الشعرا بهار با وارد کردن مضمون های اجتماعی و سیاسی، رنگ تازهای به مدیحه سرایی داد و این قالب شعری را احیا کرد. از دوران شاه اسماعیل دوم صفوی، بر روی سکه های تاریخی ایران، ابیاتی در مدح و نعت پادشاهان و ائمه معصوم، تا پایان حکومت فتح علی شاه قاجار ضرب گردیده است. این مقاله می کوشد تا با نگاهی متفاوت و با روش توصیفی، مدایح نقش شده بر روی سکه ها را از نقطه نظر ارزش های اجتماعی حاکم بر ضمیر جامعه و آرزوهای مردمی در دایره صفات مطرح گردیده، بررسی نماید.