بررسی کاروانسراهای ایران با رویکرد اقلیمی

کاروانسراهای سنتی کشورمان از معماری متناسب با آن اقلیم تبعیت می کند. بطوری که کاروان سراهای سواحل جنوبی دریای خزر با پلان مربع چهار ایوانی و دارای حیاط مرکزی می باشد. بر خلاف مصالح بومی که عمدتا" چوبی و الیاف گیاهی بوده، از مصالح پایدار مانند آجر و سنگ و ملات هایی از نوع آبی مانند آهک و ساروج که در مقابل رطوبت و بارندگی مقاوم می باشد ساخته شده اند. وجود حیاط مرکزی در این نوع کاروانسراها از نظر امنیتی مناسب بوده ولی مانع از کوران هوا می شود. در حالی که در کاروانسراهای کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان با پلان چهار گوش و صلیبی بدون حیاط مرکزی و اکثراً از سنگ و آجر ساخته شده اند ساختار باز این کاروانسرا باعث می شود کوران هوا ایجاد شود که مناسب این نوع اقلیم می باشد هم چنین کاروانسرا های نواحی کوهستانی و مرتفع با پلان مستطیلی و بدون حیاط مرکزی ساخته شده از سنگ و آجر با ستون ها و پایه های سنگی که مانع تبادل حرارتی درون و بیرون می شود و سطح وسیع اصطبل در این نوع کاروانسرا باعث استفاده از گرمای حاصل از سوخت و ساز بدن حیوانات می شود در حالی که کاروانسرا های دشت فلات زیباترین، مجلل ترین، وسیع ترین و بیش ترین تعداد کاروانسراها در دشت فلات ساخته شده و اکثر قریب به اتفاق آن ها دارای پلان مربع شکل با یک حیاط مرکزی و دو یا چهار ایوان بزرگ در جوانب حیاط و اکثرا از آجر می باشند در این کاروانسرا ها اطلاق مسافران در اطراف حیاط مرکزی و اصطبل ها در پشت اطاق مسافران احداث شده است و نهایتا کاروانسرا های مناطق گرم و خشک با پلان های مدور چند ضلعی حیاط دار دو ایوانی تالار رستوران دار چهار ایوانی و با پلان متفرقه از مصالح بنائی ساخته شده اند. این نوع کاروانسرا دارای حیاط مرکزی و درون گرا می باشد که مزیت اقلیمی مهمی جهت محافظت در برابر باتدهای مزاحم و شرایط نا مساعد اقلیمی به شمار می رود. در این مقاله کاروانسرا های مناطق مختلف اقلیمی ایران با رویکرد معماری بومی به صورت تحلیلی بررسی می شوند.