تجلی معنا در صورت در معماری ایرانی اسلامی

مفهوم و محتوای اثر هنری منبعث از اندیشه ها، تمایلات و اعمال (بینش و گرایش و منش) هنرمند و خصوصاً تصویر و تصور معرفت او از «خدا» و «انسان» است. معنا و مفهوم آثار هنری ریشه در مکتب فکری و اعتقادی هنرمند دارد. شکل و کالبد اثر هنری بستگی به ذوق و استعداد عملی و تجربی هنرمند دارد و در این راه، هنرمند علاوه بر اندیشه ها و اعتقادات و معرفت های صحیح، باید از ذوق و تجربه کافی و عملی در کار برخوردار باشد. از آن جا که معانی و مفاهیم در نهایت به صورت صفت بوده و مجرد از شکل و صورت مادی می باشد، بنابراین به صورت رمزی و آیه ای (سمبلیک) می تواند در اشکال و صورت ها متجلی شود. هر مفهوم یا صفات حسن الهی می تواند در بی نهایت شکل و صورت متفاوت و تازه و به صورت نسبی و آیه ای تجلی یابد. محتوای آثار باید حقیقی باشد، یعنی از سرچشمه ی صفات الهی (حسن ها) منبعث شده باشد و کالبدها به صورت آثار، از آن جا که در عالم ماده و شرایط مکانی و زمانی تحقق می یابند، باید عادلانه باشد، یعنی بجا، متناسب و با شرایط خاص خود و نیازهای مخاطبینش خلق شده باشد. شیوه های انتقال معانی از سوی هنرمند و درک محتوایی معماری ایرانی- اسلامی توسط مخاطب تحت تاثیر شاخصه ها و ماهیت هنر اسلامی قرار دارد و همین نکته معماری ایرانی- اسلامی را از معماری سایر سرزمین ها متمایز می نماید. در این مقاله ضمن اتخاذ رویکردی تاریخی -تفسیری با بهره گیری از روش استدلالی و بر پایه متون مستند به این نتیجه دست می یابیم که محتوای یک اندیشه را بسته به خلاقیت و توان عملی معمار می توان با کالبد و صور متعدد، به صورت نسبی و در درجات مختلف محقق نمود.