ضرورت ریخت شناسی پیش از مرمت ابنیه تاریخی (نمونه موردی: کاروانسرا شاه عباسی ایزدخواست)

لزوم ریخت شناسی در حوزه مرمت آثار معماری زمانی آشکار می شود که بپذیریم بدون شناخت جنبه های گوناگون کالبدی، کارکردی و زیبایی شناسی اثر اعم از هندسه، فضا، سازه، مصالح، تاریخ، سبک، مردم شناسی و غیره عملاً شناخت ماهیت اثر ناممکن است. اولین آسیب ناشی از این ضعف، انحراف از درک اصالت اثر و آغاز تحلیل های نادرست است. چنان که فراوان دیده می شود تحلیل گر به استنادی ناصحیح، تکنیکی سازه ای و مهندسی را به اثر پذیری از ماوراء الطبیعه مرتبط دانسته و یا مرمت گر بدون درک ریخت شناسانه اثر و یا در اثر سوء برداشت از یک الحاق متأخر بر اصل تاریخی، به قرینه و یا تناسب، مداخلاتی انجام می دهد که دوره های تاریخی اثر مخدوش می گردد. بدین لحاظ ریخت شناسی صحیح هر اثر باید بر پایه جامع ترین اطلاعات مستندسازی شده از تمامی زوایا و لایه های پنهان آن انجام پذیرد. هم چنین باید این تحلیل ها پیوسته مورد نقد و بازنگری قرار گیرند تا در صورت کشف اطلاعات جدید در حین عملیات پیگردی، حفاری باستان شناسی، مداخلات مرمتی و یا احیاناً کشف سندی ناشناخته در منابع مکتوب، تحلیل ها بازنگری شده و حتی برخی مداخلات تعدیل گردد. در این مقاله تلاش شده برخی معیارهای ریخت شناسی از طریق بررسی یک بنای تاریخی  (کاروانسرا شاه عباسی ایزدخواست) ارزیابی گردد. این بررسی عمدتاً بر مبنای مطالعات میدانی و پژوهش در منابع مکتوب و اسناد تصویری انجام گرفته است. نهایتاً سیر تغییرات تاریخی بنا از زمان ساخت تا آخرین بهره برداری ها با ارائه مدل های تصویری ارزیابی شده است. بررسی ها نشان از تغییرات کالبدی متعددی در بنا دارد که به ضرورت بهره برداری در طی زمان انجام گرفته است که عدم توجه به آن ها حین مرمت یا هرگونه مداخلات کالبدی ممکن است سیر تحول تاریخی اثر، به بهانه رسیدن به اصالت اولیه و یا تامین نیازهای عملکردی آتی (پس از احیاء)، مخدوش گردد.