بررسی پراکندگی و تراکم و قدمت اشکفت ها و معدن ها و مقبره های دستکند به ثبت رسیده در سازمان میراث فرهنگی ایران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی

تاکنون حدودا 200 اثر تاریخی تحتِ عنوان معماری دستکند در فهرست بناهای تاریخی سازمان میراث فرهنگی ایران قرار گرفته که دراین میان 91 اشکفت، 25 معدن و 67مقبره به ثبت رسیده است. هدفِ این پژوهش کاربست سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) در مستندنگاری، شناخت و دسته بندی این دسته از آثار دستکند ایران است. به همین منظور نخست مختصات جغرافیایی 183 اثر که اطلاعاتشان در اختیار نگارندگان قرار داشت، استخراج شد و در جی آی اس مورد بررسی قرار گرفت تا پراکنش و تراکم آن ها مشخص شود. چنین امری مقدمه ای بر پژوهش های آیندگان خواهد بود تا نسبت تراکم هر یک از گونه آثار دستکند را با امور اقلیمی، اجتماعی، فرهنگی و... مشخص کنند. از میان آثار بررسی شده، 7106 اثر مربوط به دوره تاریخی و 77 اثر مربوط به دوره پیشاتاریخی تاریخ گذاری شده اند؛ هم چنین از منظر دوگانه اسلامی/پیشا اسلامی نیز می توان گفت که قدمت 18 اثر را دوره اسلامی و 165 اثر را دوره پیشااسلامی تخمین زده اند. بررسی ها چنین نشان داد که بیش از نیمی از آثار دستکند ایران در استان فارس واقع هستند و از مجموع 183 اثر بررسی شده، 107 اثر در استان فارس واقع اند که از این تعداد، 66 اثر اشکفت و 26 اثر مقبره و 15 اثر معدن دستکند است؛ اطلاعاتی توصیفی از همین جنس درباره باقی مناطق ایران نیز عرضه شده است. برمبنای نقشه های تولیدشده می شود گفت که که اشکفت ها محدود به نواحی جنوبی و جنوب غربی و غربی ایران هستند و در نیمه شرقی ایران، نیمه شمالی آن، و نواحی شمال غربی آن هیچ اثری از اشکفت های ثبت شده به چشم نمی خورد. معدن ها عموماً در استان فارس و بخش هایی از همدان و قم و زنجان قرار دارند و در باقی بخش های ایران هیچ معدنی ثبت نشده است. هم چنین اغلب مقبره ها، گوردخمه ها و استودان ها و ...، در نیمه غربیِ ایران و خصوصاً استان های فارس و استان های همجوار آن قرار دارند و تعدادی از آن ها هم در محدوده شمالِ غربی ایران قرار دارد.