بررسی عملکرد مکانیکی درسازه سنتی گاوگرد (با نگاهی به خانه بانک توکلی کرمان)

پیچیدگی عملکرد مکانیکی در سازه های انتقال آب از موضوعات قابل بحث است. اهمیت انتقال آب از مکانی به مکان دیگر باعث شده تا گذشتگان از ساده ترین تا پیچیده ترین سازه های برکشیدن آب را ایجاد کنند. گاوگرد با بهره گیری از دانش چرخ ایرانی یکی از پیچیده ترین ساختارهای مکانیکی را در میان سازه های انتقال آب دارد. نظر به سازه های انتقال آب همواره به صورت جزئی و منحصر به تعداد محدودی از انواع آن بوده است، که البته در کتاب سه رساله صنعتی نوشته محمدحافظ اصفهانی به نحوه ساخت دقیق گاوگرد اشاره شده است. در کتاب مهندسی مکانیک در تمدن اسلامی نوشته اسماعیل الجزری به انواع گاوگرد اشاره کرده است و در تعدادی مقالات خارجی تنها به چرخ ایرانی اشاره مختصری شده است، حال آنکه با بررسی اجزای این سازه، نحوه عملکرد مکانیکی اجزا و تناسبات آن ها با مطالعه نمونه موردی و گردآوری اطلاعات تاریخی از طریق مطالعات کتابخانه ای و مستندنگاری به شیوه تفسیری تاریخی و نمونه موردی به تحلیل اطلاعات و درک نحوه عملکرد آن پرداخته می شود تا ساختار سازه ای گاوگرد شناخته شود. در نهایت به یک رابطه دقیق ریاضی در تناسبات چرخ دنده ها و ساختمان گاوگرد رسیدیم که البته با توجه به محل استفاده آن، این تناسبات در خانه بانک توکلی رعایت نشده است.