مطالعه و شناخت کاروان سراهای درون شهری شمال ایران (نمونه موردی شهر ساری و بابل)

مطالعه و شناخت کاروان سراهای درون شهری شمال ایران (نمونه موردی شهر ساری و بابل)

خرید و فروش محصولات کشاورزی و کالاهای بازرگانی و نزدیکی به پایتخت نقش برجسته ای در اقتصاد مناطق شمالی ایران داشته است. کاروان سراهای درون شهری در کنار بازارها علاوه بر این که جایگاه ورود کالا به شهر به وسیله چارپایان بودند، مهمان سرا و اقامتگاه کاروانیان نیز محسوب می شدند. بر اساس مستندهای موجود و مطالعات انجام شده در شهرهای مهم حاشیه دریای مازندران مانند رشت، ساری، بابل و گرگان، کاروان سراهای قابل توجهی وجود داشته که متاسفانه فقط تعداد ناچیزی از آن ها باقی مانده است. با رشد شهرنشینی و افزایش کاربرد ماشین از اوایل پهلوی از اهمیت این کاروان سراها کاسته شد و بیش تر آن ها متروکه گشتند و بقیه نیز به سراهای تجاری مدرن، انبار کالا و پارکینگ عمومی تبدیل شده اند. در بعضی از اسناد و سفرنامه ها بیش از چند سطر نمی توان درباره این کاروان سراها یافت. بنابراین بررسی میدانی معدود آثار باقی مانده، مطالعه تطبیقی و مقایسه بناهای شهری مهم و تاریخی کمک شایانی به شناخت معماری و کالبدی این سراهای تجاری و دسته بندی آن ها کرده است. معماری این سراها عمدتا به صورت حیاط مرکزی و حجره ها در گرداگرد آن می باشد که متاثر از بقیه کاروانسراها در ایران می باشد ولی نوع پوشش سقف، مصالح بومی، تزیینات، تعداد و نوع بازشوها و نوع استقرار بنا، متاثر از اقلیم معتدل شمال و ویژگی های معماری دوره قاجار می باشد این سراها عمدتاً در دو طبقه ساخته شده اند که فضاهای تجاری حجره، بارانداز و اصطبل در طبقات همکف و فضاهای استراحت کاروانیان در طبقه بالا قابل مشاهده است عدم توجه به این نوع بناها و فقدان پژوهش در این زمینه و احتمال تخریب چند اثر باقی مانده، ضرورت بررسی این موضوع را ایجاب کرده است. این مقاله سعی دارد به طور کمی و کیفی به این موضوع در چند شهر تاریخی مهم استان مازندران از جمله ساری، بابل بپردازد.