دفتر بی معنی حافظ

مقاله دفتر بی معنی حافظ

هدف از این پژوهش، بررسی مفهومی «دفتر بی معنی» در بیت زیر از حافظ است: این خرقه که من دارم در رهن شراب اولی/ وین دفتر بیمعنی غرق می ناب اولی. شارحان به دو معنی از ترکیب مورد نظر اشاره کرده اند؛ برخی شارحان آن را به معنای دفتر طلّاب و کتاب درسی و برخی دیگر، آن را به معنای دفتر اشعار دانسته اند. از آن جا که زبان حافظ به گونه ای است که واژگان را نه به صورت تک دلالتی، بلکه با خوشه های دلالتی در شعر خویش جای می دهد، چنین شیوه ای سبب شده است تا ابیاتی با الفاظ اندک، معانی بسیاری را در خود پنهان کنند؛ ازاین رو، کشف دلالت های جدید الفاظ و ترکیبات، گامی کارساز برای کشف معانی تودرتوی شعر حافظ است. بر این اساس، نگارندگان بر این پندارند که ابعاد معنایی این ترکیب، افزون بر دلالت های بیرونی و عینی آن، می تواند به پشتوانه قراینی از متنِ دیوان، چندین دلالت جدید، مانند دفتر عقل، دفتر عمر، دفتر تن و حتّی خرقه را نیز در خود جای داده باشد؛ بنابراین، نگارندگان با روشی توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای، مانند فرهنگ ها و متون فارسی، به این نتیجه رسیدند که بر اساس شواهدی که در آن ها به خطاطی روی پارچه ها و لباس ها در صنعت پارچه بافی کهن اشاره شده است و نیز با توجه به پوشش ها و پارچه های بازمانده در موزه ها، این پیش فرض بیش تر تقویت می شود که دفتر بی معنی در این بیت، می تواند اشاره به خرقه باشد. با این توضیح که برخی از خرقه پوشان، مطالبی را در راستای باورهایشان بر خرقه و حتی دیگر پوشش های خود، مانند کلاه می نگاشته اند.