تحلیلی بر کیفیت ایجاد آسایش حرارتی توسط ساباط ها در بافت های شهری تاریخی؛ مطالعۀ موردی ساباط ها ی بافت تاریخی نایین

تحلیلی بر کیفیت ایجاد آسایش حرارتی توسط ساباط‌ها‌‌ در بافت‌های شهری تاریخی؛ مطالعۀ موردی ساباط‌ها‌‌ی بافت تاریخی نایین

ساباط از عناصر معمارانۀ فضاهای شهری ایران است که هنوز در گذرهای بسیاری از شهرهای تاریخی مانند نایین یافت میشود. اقلیم و ویژگی‌های اقلیمی از عوامل تأثیرگذار در طراحی معماری است که علاوه بر عملکرد پوشانندگی و خلق فضای مضاف، در ساباط‌ها‌‌ نیز لحاظ شده است. بر اساس بررسیهای صورت گرفته تاکنون پژوهشی که به مطالعۀ ساباط‌ها‌‌ی بافت تاریخی نایین و به خصوص تحلیل‌های اقلیمی این عناصر پرداخته باشد انجام نگرفته است.

لذا پژوهش حاضر برای نخستین بار به شناخت و بررسی ساباط‌ها‌‌ی این شهر میپردازد و درصدد واکاوی و بازشناسی نقش و کارکرد ساباط‌ها‌‌ در ایجاد شرایط آسایش حرارتی و مطلوب کردن دمایی گذرهای پیاده بافت تاریخی نایین، می-باشد. روش گردآوری اطلاعات کتابخانهای – میدانی و روش تحقیق تحلیلی - توصیفی است. با مطالعات انجام شده آشکار شد که با طراحی و ساخت ساباط با ویژگی‌های معمارانه و کالبدی خاص خود (کشیدگی، ابعاد، مصالح و سازه)، نقش و کارکرد اقلیمی در ایجاد آسایش حرارتی و مطلوب سازی دمایی گذرها نیز بر آن مترتّب میشود.

به‌منظور ایجاد آسایش حرارتی در گذرها و کنترل مؤلفۀ تابش از جدارههای داخلی گذر (دمای متوسط تشعشعی) هر یک از این ویژگی‌های کالبدی ذکر شده زمینههایی را در گذر به وجود میآورند که در مجموعۀ ساباط در راستای تعدیل و خنثی کردن تأثیرات چهار متغیر تبادل تابشی، تبادل همرفتی، تشعشع موج بلند حرارت و هدایت حرارت، مؤثر بوده و کارآیی دارند. تعدیل و خنثی نمودن اثرات تشعشع بازتابشی با زمینۀ سایهاندازی ایجاد شده است که در نایین درصد فراوانیِ (ده ساباط) ساباط‌ها‌‌ی گذرهای شرقی-غربی که در تابستان سایۀ مناسبی ندارند و همچنین طول سایهاندازیِ این ساباط‌ها‌‌ -بر خلاف پنج ساباط شمالیجنوبی- بیشتر است.

استفاده از پوشش‌های گنبدی، مصالح با بافت زبر، رنگ روشن و ظرفیت حرارتی بالا از دیگر اصول معمارانۀ ساباط‌ها‌‌ محسوب میگردند که به‌عنوان مکمل سایهاندازی در کاهش دمای سطوح مجاور و فراهم نمودن آسایش حرارتیِ گذرها نقش برجستهای دارند.