ارزیابی تنوع در بوم نظام های آبی کشاورزی استان ایلام در سال های 83 تا 93

با توجه به افزایش جمعیت و به همراه آن افزایش آلودگی های زیست محیطی و تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، موضوع انقراض گونه ها به عنوان تهدیدی بزرگ برای تمدن بشری محسوب می شود. حیات جذاب ترین پدیده کره ی زمین بوده و اعجاب انگیزترین ویژگی آن تنوع است، این تنوع، الگوی منحصر به فردی از نظر توزیع در زمان و مکان دارد. یکی از مفاهیمی که امروزه در زمینه توسعه پایدار در مباحث کشاورزی مطرح است حفظ تنوع زیستی می باشد. از دیدگاه اکولوژی، تنوع زیستی کشاورزی نقش بسزایی در تنظیم روابط درونی بوم نظام های زراعی به عهده دارد و اثرات مثبت آن نظیر چرخش عناصر غذایی، کنترل علف های هرز، آفات و بیماری ها فراتر از تولید مواد غذایی است. امروزه توجه بیش از اندازه به جنبه های تولیدی و استفاده بیش از حد از نهاده های برون مزرعه ای بدون در نظر گرفتن سایر کارکردهای بوم شناختی این بوم نظام ها، باعث شده تنوع زیستی کشاورزی با روند روبه کاهش در تمامی سطوح مواجه شود. در این شرایط وجود یک برنامه جامع در راستای پایش تنوع زیستی کشاورزی و همچنین ارزیابی عوامل مؤثر بر آن ضروری می باشد. بر این اساس، این مطالعه با هدف ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی تنوع گونه های زراعی آبی و شناخت عوامل مؤثر بر آن در بوم نظام های استان ایلام در بازه زمانی 1383 تا 1393 صورت پذیرفت. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که عوامل مدیریتی و عوامل فرهنگی-اجتماعی از مهم ترین عوامل تأثیر گذار بر تنوع مکانی در سطح آبی محسوب می شوند .هم چنین محاسبه شاخص تنوع حاکی از روند افزایشی تنوع آبی در اکثر شهرستان های استان بود (ایلام، دهلران و ملکشاهی)، که از این بین بیش ترین میزان شاخص تنوع شانن-واینر در بازه زمانی مورد مطالعه مربوط به شهرستان ملکشاهی با مقدار عددی 2.07 در سال زراعی  93-92 بود. عامل اصلی این افزایش تنوع، افزایش تعداد گونه های سبزیجات و گیاهان جالیزی و کاهش سطح زیر کشت زراعت های غالب (گندم و جو) طی دوره زمانی مورد بررسی بود. هم چنین نتایج نشان داد روند تغییرات تنوع آبی در شهرستان های ایوان، آبدانان، شیروان چرداول و مهران کاهشی بوده و کم ترین میزان شاخص تنوع شانن –واینر آبی در بازه زمانی مورد مطالعه مربوط به شهرستان مهران با مقدار عددی 0.39 در سال زراعی 89-88 می باشد. بر اساس نتایج این بررسی روند تغییرات تنوع در بوم نظام های آبی استان در دوره زمانی مورد مطالعه افزایشی می باشد و با آهنگ 0.07 در سال در حال افزایش است لذا از این نظر استان ایلام در وضعیت مطلوبی قرار دارد. بطور کلی نتایج بررسی تغییرات مکانی تنوع زیستی موجود در بوم نظام های آبی میان شهرستان های مختلف استان نشان داد که تنوع تحت تأثیر عوامل مختلف فرهنگی-اجتماعی و مدیریتی قرار گرفته و تنوع زیستی کشاورزی استان در مقیاس اکوسیستم های زراعی نسبتا فقیر بوده است.