ابن عربی و دیدگاه عرفانی او در باره خلود

در اسلام برای تحذیر از ارتکاب گناه، وعده کیفر داده شده و کیفر برخی از گناهان، خلود در دوزخ است، اما آیا خلود در دوزخ به منزله جاودانگی عذاب و درد و الم است؟ ابن عربی نخستین کسی است که بر خلاف مشهور، اعتقادی به خلود عذاب نداشته، جهنم را پدیده ای دگرگون شونده و امری نسبی می داند. بنابر تلقی وی، عذاب - از ریشه عذب -نسبت به گروه های مختلف از دوزخیان، متناسب با استعدادها و قابلیت های متفاوت آن ها و در اشکال و کیفیت های گوناگون تبدیل به عذب می گردد. ابن عربی عذاب دوزخیان را به «تمثیل رویا» و خواب شیرینی تشبیه می کند که ماهیت حقیقی آن چیزی جز گرفتاری در غفلت از واقعیت تاریک و رنج آور خود آن ها نیست. از جمله دلایل ابن عربی برای توجیه نظریه خود، جواز خلف وعید از سوی خدا، رحمت بیکران الهی، تناسب کیفر با عمل و عرضیت اعمال در برابر جوهریت فطرت است. نگارنده معتقد است که تأویل آیات خلود با توجه به اصول و مبانی مسلمِ انگاشته شده در مکتب ابن عربی، برای او امری اجتناب ناپذیر بوده است لذا، تأویلات ابن عربی را بایستی در کنار مباحث عقلی و نظری وی درباره خلود، بررسی و مورد قضاوت قرار داد.