از خانه تا سیاه خانه جایگاه معماری در سیاه چادر کوچ نشینان

ﻋﺸﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﯽ و ﺿﺮورت ﻫﺎی زﯾﺴﺘﯽ، ﺳکﻮﻧﺖﮔﺎه ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت وﯾﮋه دارﻧﺪ کﻪ در هماهنگی کﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎکﻢ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ آنان اﺳﺖ. اﯾﻦ چادرﻫﺎ کﻪ ﻃﯽ ﻗﺮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮﭘﻨﺎه ﻫﺎی ﻋﺸﺎﯾﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﻬﻮﻟﺖ در ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ، تهیه کردن و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞکﺎﻣﻼً ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﺳﺎزه بومی ﺳکﻮﻧﺖ ﮔﺎﻫﯽ ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ اﺳﺖ کﻪ ﺑﺎ اﻧﺪک ﺗﻐﯿﯿﺮاتی، ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻓﺼﻮل مختلف ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮداند و در آن ﻋﻼوه ﺑﺮ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﻻزم ﺑﺮای زﻧﺪﮔﯽ، ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎی ﻫﻨﺮی ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﻮﻋﯽ از ﺗکﻨﻮﻟﻮژی ﺑﻮﻣﯽ اﺻﯿﻞ و اﺑﺘکﺎر را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارد. در ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻓﻀﺎی داﺧﻠﯽ اﯾﻦ ﺳکﻮﻧﺖ ﮔﺎه بومی، از ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻓﻀﺎﻫای آن رﯾﺸﻪ در ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت، اﻋﺘﻘﺎدات و ﺑﺎورﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ ﻣﺮدم دارد. این سازه از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻮم آورد و درﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺴﺘﯽ ﺣﺎکﻢ به وجود آمده است و ﯾک ﺳﺎزﮔﺎری با ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺸﻦ و ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺸﺎﯾﺮ دارد، که در بردارنده اﺳﺘﺮاﺗﮋی کﺎﻣﻼً ﻫﺪف ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﯽ و ﺗﻔکﺮ اﺳﺖ. ﻣﻄﺎلعه ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺳﯿاه چادر، تمامی تعاریف و معانی خانه را داراست، ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﺑا ﻇﺎﻫﺮی ساده وﻟﯽ کﺎراﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ و ایده آل. این پژوهش برگرفته از فصل های پایان نامه کارشناسی نویسنده با عنوان حفاظت از سیاه چادرهای عشایر قشقایی فارس است که موفق به ثبت ملی این سازه در فهرست آثار ملی ایران شده، تنظیم گردیده و اساس تحقیقات بر پایه شناخت تاریخ، جایگاه و معانی خانه و تطبیق و بررسی این مفاهیم با سیاه چادرهای عشایر و علت نام گذاری سیاه خانه بر این سازه و تحلیل معمارانه آن است. این تحلیل ها بر روی سیاه چادرهای عشایر قشقایی فارس طایفه کشکولی بزرگ به عنوان نمونه صورت گرفته است.