گیلان در «مسالک الابصار فی ممالک الامصار» ابن فضل الله عمری

مسالک نویسی، نزدیک ترین علم به دانش جغرافیای توصیفی است و در آن به تشریح راه ها و سرزمین ها پرداخته می شود. این علم از اواسط قرن سوم هجری و پس از آغاز دوره ی فتوحات، در سرزمین های اسلامی شکل گرفت. مسالک نویسی مورد استفاده ی خلفا و حکام وقت قرار می گرفت زیرا باعث می شد اطلاعات نسبتاً جامعی از کشورهای تحت سلطه ی خود به دست بیاورند و هم چنین اطلاعاتی خوبی جهت گشایش کشورهای جدید در اختیار داشته باشند. این علم با ظهور این خرداد به و نگارش کتاب «المسالک و الممالک» وی در سال 232 هجری آغاز شد و با نوشتن کتاب «مسالک الابصار فی ممالک الامصار» ابن فضل الله عمری در سال 738 به اوج خود رسید. کتاب العمری به دو بخش تقسیم می شود: بخش اول که به ذکر سرزمین ها و تشریح آن ها می پردازد و بخش دوم که به جانداران روی زمین اختصاص می یابد. عمری در نگارش این کتاب، یا از مشاهدات خود یا از منابع و اسناد موثق و یا از مشاهدات افراد ثقه و معتمد سود جسته است. در نوشتن بخش مربوط به گیلان، از مشاهدات یکی از اهالی گیلان به نام شریف محمد بن احمد عبدالواحد گیلی استفاده کرده و اطلاعات بسیار جالبی درباره گیلان سده ی هشتم هجری ارائه نموده است. به عنوان مثال با خواندن این سطور در می یابیم که گیلان به چهار منطقه تقسیم می شده و هر منطقه توسط حاکم خود اداره می شده است. مردم گیلان مالیات نمی پرداختند و برده داری در گیلان رواج نداشته است. مذهب اکثر مردم، حنبلی بوده و عده اندکی نیز مذهب شافعی داشته اند.