کهن الگوها و قواعد همنشینی مابین نمونه موردی: همنشینی دو کهن الگوی گنبد و ورودی

در میان ترکیب های متنوع از هم نشینیِ دو کهن الگوی گنبد و ورودی در معماری آرکی تایپی، تعداد قابل توجهی در بازتولید، ناتوان عمل کرده اند؛ به عبارت دیگر این گونه از ترکیبات، که به خصوص در معماری پرستشگاهی جهان بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، در انتقال مفاهیم کالبدی و غیرکالبدی مرتبط با همنشینی ضعیف عمل کرده اند. این مفاهیم در سطوح ابتدایی الگوی رفتاری و حرکتی، حرکت فیزیکی و سلوک عرفانی، و ترکیب بندی مناسب و در سطوح عالی تر جوهره ی معنایی هریک از کهن الگوها هستند. یکی از پایدرترین و متداول ترین شیوه ی هم نشینی کهن الگوهای گنبد و ورودی را می توان در ترکیب چهارطاقی گنبددار دید؛ ترکیبی که در کنار توجّه به مفاهیم نام برده شده، با وجود تفاوت های اقلیمی، جغرافیایی، فرهنگی و مذهبی در جریان زمان و بستر مکان ثابت مانده است. در این راستا، هدف مقاله جست و جویی برای یافتن قواعدی است که زمینه ساز این هم نشینیِ ماندگار و پاسخده شده است. بنابراین به روش مطالعه ی کتابخانه ای، دلایل پایداریِ این ترکیب بر پایه ی قواعد همنشینی مورد بررسی قرار گرفت. قواعد حاصل به شرح زیر است: تطابق مراکز قدرتمند، رعایت سلسله مراتب در مراکز، تعریف فضای پر و خالی، هم خانوادگی میان اجزاء، انعکاس تصویر جهان و انسان، گسترش مطلوب ساختار و حفاظت از تقارن. این قواعد اثبات می کنند که بهترین همنشینی و ترکیب با دو عنصر گنبد و ورودی زمانی حاصل می شود که محور تقارن دو عنصر بر هم منطبق باشند. این کار علاوه بر انعکاس هرچه بهتر مفاهیم نامبرده شده، به نوبه ی خود ضامنی برای تولید فضای معنوی و مادی مورد انتظار از رابطه ی میان ورودی و گنبد خواهد بود.