میراث باستانی منظر شهرهای اسلامی و پیوند کالبدی مسجد با آن (مطالعه موردی مسجد کبود تبریز)

شناسایی ماهیت و اجزای کالبدی شهر اسلامی می تواند در تحلیل کارکرد و هدف آن موثر واقع شود. سیمای شهرهای دنیای اسلام خود آئینه ای است بر مظاهر تمدن اسلامی که در آن مسجد به عنوان پیکره ای غالب بر شهر ریشه های تمدن اسلامی را به نمایش می گذارد. به طوری که علاوه بر جنبه کارکردی، در سازماندهی کالبدی، سیما و منظر شهر نیز این نقش بسیار برجسته است. مسجد در شهر اسلامی کانون عبادی، اجتماعی و فرهنگی بوده و نحوه ی طراحی و جانمایی آن همواره در ذهن ساکنان، هویت بخشِ ماهیت مذهبی اسلامی و نماد بارزی از قدرت حکومت اسلامی برای همگون سازی پیروان بوده است. در پژوهش حاضر با اشاره به نمونه موردی شهر تبریز به عنوان یکی از بزرگ ترین شهرهای اسلامی همراه با بررسی تاثیر کالبدی مسجد کبود بر منظر اسلامی آن به این نتیجه دست یافته است که نقش مساجد در ساختار شهرهای اسلامی آن چنان پررنگ است که در سیمای عمومی شهرها نقشی جذب کننده داشته و بانی و ستون پاسداری از مناسک مذهبی می باشد و نقش هدایت گرانه و نمادگونه آن برای شهروندان به گونه ای است که با مشاهده مسجد از دور، احساس امنیت در پناه پروردگار به عنوان واسطه ای توحیدی در آنان شکل گرفته و آرامش می بابند. روش تحقیق در این مقاله با بررسی اسناد و متون تاریخی و مطالعات کتابخانه ای به شیوه توصیفی تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که ابتدا جایگاه و کالبد مسجد نشانه ای الهی از رفتارهوشمندانه و حسابگرانه انسان بوده و هم چنین نقش توحیدی و همگون سازی مسجد کبود در شکل دهی شالوده شهراسلامی تبریز و ساماندهی پیروان اسلامی در ارتباطات نرهنگی و مذهبی مردم با یکدیگر و باشهر پررنگ بوده است و از آن با عنوان فیروزه ی انگشتری حلقه دین اسلام همیشه یاد می شود.