جلوه هایی از فرهنگ و تمدن اسلامی در حکومت حفصیان (625 - 983)

جلوه هایی از فرهنگ و تمدن اسلامی در حکومت حفصیان  (625 - 983)

با سقوط دولت موحدین، چهار دولت در مغرب روی کار آمدند. مهمترین این دولتها که خود را وارث دولت موحدین و ارزشهای مهدویت میدانست، دولت حفصیان بود. دولت چهارصد ساله حفصی یک پدیده بزرگ سیاسی قرون میانه بود که در بستری از مناسبات سیاسی در غرب جهان اسلام در افریقیه شکل گرفت. سهم بالای حفصیان در فرهنگ و تمدن اسلامی در تحولات کمی و کیفی آموزشی، فرهنگی، علمی در افریقیه به صورت واضح چشمگیر است. شکل گیری قطب های بزرگ قدرت در اروپا و پیدایش امپراطوری عثمانی، دولت حفصی را به رغم نیم قرن مقاومت مردمی از صحنه سیاست خارج کرد.

در این دوره پیشرفت های قابل توجهی درعرصه علوم و معارف اسلامی، طب، تصوف و علوم عقلی حاصل شد. ابن خلدون، قلصادی، ابن عرفه، برزلی، تیفاشی از بزرگان علم و فرهنگ دوره حفصی بودند که سهم بسزایی در فرهنگ و تمدن اسلامی دارند. در عهد حفصی توسعه و عمران بویژه عمران تونس پایتخت جدید افریقیه با پیدایش سبک ترکیبی خاصی اذ معماری اسلامی همراه شد. در این بخش از پژوهش که قسمت دوم مقاله جلوهای فرهنگ وتمدن عصر حفصیان است به سه جلوه و شکوه این دوره پرداخته است.

بررسی های اجتماعی و تاریخ نگاری ارتباط بین تاریخ و جامعه شناسی و بنیان گذاری علوم انسانی بوسیله ابن خلدون و گرایش به ابن سینا و ابن سینا نگاری در عهد حفصیان است. ده ها اثر در شرح و تلخیص و تدریس قانون و ارجوزه ابن سینا در طب نوشته شد و در طی چهارصد سال دولت حفصیان کتاب درسی بود. ابن اندراس طبیب مخصوص دربار حفصیان خود را وقف اثار ابن سینا کرد و چنان در آن متبحر شد که از او به عنوان ابن سینا دوم یاد کرده اند.

او در غرب اسلامی به خاطر عقاید شیعی هم مورد انتقاد تند است ولی در طب به شدت در کانون توجه است. در تاریخ نگاری سبک خاص مکتب افریقیه از جهت کمی و کیفی بر مدرسه ایران و شام و بغداد و سایر نقاط جهان اسلام غلبه کرد. و آثاری ماندگار در تاریخ خلق شد. در زمینه علوم انسانی ابن خلدون بنیان گزاراست و مکتب مستقل در جامعه شناسی که آغاز علوم انسانی است ارایه کرد و در زمینه طب پزشکان عصر حفصی ممحض در اثار ابن سینا شدند.

سه کار عمده تمدنی در عصر حفصیان رخ داد که آثار تمدنی آن ها هنوز حس می شود1- تاسیس مکتب تاریخ نگاری افریقیه 2- تاسیس و شروع توسعه علوم انسانی بوسیله ابن خلدون 3- خورشید پزشکی سینوی در اسمان افریقیه وماه آن در اروپا اواخر قرون وسطی طلوع کرد. این سه جلوه شگفت انگیز تمدن اسلامی منحصر به فرد است و سرمایه تاریخ علم افریقیه و تاریخ علم جهان و دنیای اسلام است. دو متن که شاهکار تمدن در پزشکی و تاریخ و علوم انسانی یعنی قانون ابن سینا و مقدمه ابن خلدون در عصر حفصیان که متون مادر در تحقیقات است. شاید مهمترین جلوه تمدن اسلامی استفاده از معارف طبی ابن سینا و تدریس آن در مراکز آموزشی حفصیان است که مدتی بعد پل انتقال علم به اروپا شدند. و آثار ابن سینا در اواخر قرون وسطی و اوایل رنسانس از آن جا به اروپا راه یافت یک منتحل دزد، همین چکیده کتاب فرهنگ و تمدن حفصیان 1384 را حتی بدون تغییر کلمات انتحال کرده است موجودیت سیاسی دولت حفصیان با تولید فرهنگ و تمدن اسلامی است.