خطاب و فراخوانی جنسیتی سوژه ها در داستان های صادق هدایت

خطاب و فراخوانی جنسیتی سوژه‌ها در داستان‌های صادق هدایت

بنا به رخدادهای اجتماعی- فرهنگی ایران پس از مشروطیت، شکل ­های فراخوانی سوژه­ های انسانی و وجوه برساخت هویتی آنان تغییرکرده؛ این امر بر برساخت سوژه ­های داستانی اثر گذاشت. یکی از این موارد شکل متمایز فراخوانی جنسیتی سوژه ­های زن است که در همان داستان ­­های آغازین ادبیات معاصر فارسی بویژه در داستان­ های صادق هدایت دیده می­ شود. در این نوشتار با نگاهی برساخت­ گرایانه، خطاب و فراخوانی جنسیتی سوژه ­ها در داستان ­های صادق هدایت طبقه ­بندی و تفسیر شده‌است.

برای تبیین سطح کلان بحث، به نظریه آلتوسر و برای تحلیل دلالت ­های متنی­­ به آرای گافمن، براون و لوینسون استناد شده‌است. نتیجه نشان می­ دهد که برساخت موقعیت/ وضعیت هر یک از سوژه ­های داستانی حاصل سه سطح  فراخوانی تنانه، کنش ­­محور و متعلقات­ محور است که بر زبان راویان یا سوژه ­های­ داستانی جاری شده و همین خطاب­ها سبب وجهه مثبت یا منفی سوژه ­ها شده‌است. البته در خطاب و فراخوانی تنانه، اگرچه توصیف بدن­­ها به شکل ابژکتیو و عینی صورت گرفته‌است، به هنگام ارزیابی­ و قضاوت درباب همان بدن­ها، معیار وجهه ­بخشی، ذهنی- ذوقی و مبتنی بر معیارهای زیبایی­ شناختی کلاسیک است.

برعکس سطح مذکور، بنا به غلبه نگاه رئالیستی بر متن­ها، در فراخوانی­ های کنش و متعلقات ­محور، مناسبات طبقاتی و شکل­های سلیقه و مصرف سوژه ­های موضوع فراخوانی، ملاک انواع وجهه ­بخشی است. بر همین اساس اگرچه کلیت برساخت جنسیتی سوژه­ های زن داستان­ های هدایت همسو با فردیت­گرایی جهان معاصر بر مناسبات شخصی و تاریخی سوژه ها استوار است، ملاک­های وجهه ­بخشی در آن، به صورت مرزی و توامان بر مبنای انواعی از معیار­های معرفتی- زیبایی ­شناختی کلاسیک و معاصر سامان یافته‌است.