نگرشی عملی به روش تحقیق نظریه زمینه ای: مفهوم، پارادایم و ویژگی ها همراه با بررسی یک مورد پژوهشی

مقاله نگرشی عملی به روش تحقیق نظریه زمینه‌ای: مفهوم، پارادایم و ویژگی‌ها همراه با بررسی یک مورد پژوهشی

به موازات تغییر در نظریه‌ ها و فرضیه‌ های متفاوت علوم گوناگون، پژوهش علمی و روش ‌های آن نیز در مسیر تکاملی خویش پیچیده‌تر می ‌شود. روش تحقیق در هر پژوهشی می ‌تواند بر دستاوردهای حاصل از تحقیق و اعتبار آن‌ ها بسیار تاثیرگذار باشد. از جمله روش‌های تحقیق کیفی که از رویکردی استقرایی بهره می‌گیرد، روش تحقیق نظریه زمینه‌ای است. این روش از داده‌های خام آغاز شده و به سمت شکل‌گیری نظریه پیش می ‌رود. در حال حاضر روش مذکور مورد استقبال رشته‌ های مختلف علمی قرار گرفته‌است.

آن‌چه در این میان حائز اهمیت است، نحوه اجرا و عملیاتی‌ کردن روش نظریه زمینه‌ ای در طول پژوهش و فرآیند تحقق آن می‌ باشد. بنابراین، هدف از این مقاله بازشناسی ابعاد گوناگون نظریه زمینه‌ای و روش به ‌کارگیری آن به ‌صورت عملیاتی از طریق توضیح روش در یک نمونه انجام شده، است تا فرآیند تحقق روش مذکور به روشنی ادراک گردد. براین اساس نخست، برخی مفاهیم ابتدایی، اجزاء، پارادایم و معرفت‌ شناسی غالب در آن مطرح و سپس فرآیند پژوهش مبتنی براین رویکرد، شامل شیوه‌ های گردآوری و تحلیل داده‌ها، ابزار پژوهش، شیوه‌های تحلیل داده‌ها، طراحی مدل و ارائه نظریه بیان می ‌گردد. همچنین، شیوه ‌های مدیریت داده‌ ها، اعتبارپذیری و قابلیت کاربرد و اخلاق در پژوهش توضیح داده می‌شود. در طول مقاله و در هرقسمت، یک نمونه پژوهش موردی مدنظر با موضوع «بازشناسی مفهوم سکونت در سکونتگاه‌ های غیررسمی و با مورد پژوهی مرتضی ‌گرد» مبتنی بر این روش معرفی و به فراخور هر بخش خاص، به تفصیل، بررسی می‌گردد تا تحقق عملیاتی روش نظریه زمینه‌ ای به‌وضوح درک گردد. در آخر، جمع‌بندی اجرای روش نظریه زمینه‌ای در جدول انتهای نوشتار آورده شده است. مهم ‌ترین مراحل تحقق روش مذکور، با تاکید بر نمونه پژوهشی مورد بررسی، بافرض هم ‌پوشانی بعضی مراحل و خاصیت تعاملی آن‌ها که در شکل ۶ نشان داده‌ شده ‌است، عبارتند از: مرور پیشینه نظری، روشن‌ شدن جغرافیای موضوع، تدقیق پرسش‌های پژوهش، انجام و کدگذاری مصاحبه‌ های آزمایشی، بررسی وجود و تدقیق پدیده، تدوین راهنمای اولیه، نمونه‌گیری براساس نیاز داده، حساسیت نظری، نمونه ‌گیری نظری، انجام مشاهده از یک فرآیند در جریان، کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری گزینشی، مقایسه مداوم، پرسش از داده‌ها، مرور یادداشت‌های تحلیلی، ارائه نظریه و اعتبارسنجی آن.