تحلیل دیدگاه حکیم خواجویی در باره معاد جسمانی

مسأله معاد جسمانی از آن دسته مسائلی است که گروه های مختلف  متکلمان، حکیمان و محدثان به آن پرداخته اند، زیرا از ارکان مسائل اعتقادی بوده و باور داشتن به آن را از ضروریات دین اسلام شمرده اند. در این بین، برخی در صدد تبیین عقلی آن نیز بر آمده اند. حکیم ملا اسماعیل مازندرانی معروف به خواجویی از این افراد است. وی رساله مستقلی در این موضوع تألیف نموده و در آن متعرض برخی از مشکلات مباحث معاد شده است. وی در این تلاش علمی خود، از روش ملاصدرا در اثبات معاد جسمانی پیروی ننموده است و نفیا و اثباتا متعرض نظرات خاص صدرا در این زمینه نمی شود. در واقع، وی معاد جسمانی را به سبک متأخران از حکمای متقدم بر صدر المتألهین مورد بررسی قرار می دهد. رویکرد وی در این بحث، رویکردی تلفیقی و آمیخته ای از مباحث فلسفی، کلامی و حدیثی است. به دیگر عبارت، وی در صدد اثبات نقلی و عقلی معاد جسمانی است. حکیم خواجویی در این جهت، با ردَ دلایل انکار معاد جسمانی از یک سوی و قبول امکان وقوعی آن از دیگر سوی، و با عنایت به علم و قدرت الهی؛ معاد جسمانی را به اثبات می رساند. وی به مطالبی مانند حکایت اصحاب کهف، زنده شدن پرندگان به دست حضرت ابراهیم (ع)، زنده شدن حضرت عزیر(ع) و روایات دالَ بر رجعت نیز استشهاد می نماید.