تاملی بر نقش محله در ساختار کالبدی- فضایی شهرهای ایرانی

ظهور و پیدایش محله در ساختار کالبدی شهرهای ایانی شکل شهرنشینی را در شهرهای قدیم ایران دچار تغییرات اساسی نمود که اساس شکل گیری شهرهای متعدد و متشکل در بستر یک منطقه خاص بود، و در اصل نقطه شروع تشکیل شهرهای ایران بشمار می آید، تعدد محله ها در یک شهر گواه وجود تنوع در قومیت ها زبان ها و مذاهب و مشاغل مختلف بوده که این اختلافات نشان از تعداد محلات بیشتر و بزرگی شهر داشته است، محله در جامعه شهری ایرانی- اسلامی حلقه اتصال خانه و شهر به شمار می رود (یوسفی پور، 1392.1). محله ها در شهرهای گوناگون متفاوت و برگرفته از نگاه ساکنین آن ها بوده که این تمایزات و تفاوت ها باعث تشکیل شهرهای با ساختار و فضاهای متفاوت حتی با منظری و سیمای متفاوت با سایرین بوده است لذا در اصل نوع نگاه منطقه ای که سازنده محله بوده برگرفته از نگرش قومیتی و مذهبی و ساختار اجتماعی ساکنین بوده و باعث خلق سیمای کلی شهرها قدیم شده اند. شهرهای ایران فاقد هر گونه نقطه مشترک و یا تبعیت از یک اصول و روش مشترک در شهرسازی هستند، هر شهر نوع شکل گیری و شماتیک آن کاملا منحصر به فرد بوده و مشابهت وجود ندارد ولی در کلیات همه پیرو یک اصول واحد می باشند و همانا وجود محله در اطراف یک محور خاص و پیروی فضایی شهرها از یک الگوی خاص می باشند. در شناخت بهتر محله عناصر کالبدی و ساختاری و پیشینه تاریخی می بایست تحلیل شود و عناصر ساختاری و کلیدی که در اکثریت این شهرها مشترک هستند شامل: میدان، گذر، کوچه، معابر، اماکن، امامزاده ها، مساجد، حمام، بازار، کاروانسرا، آب انبارها و یا عناصر تاریخی موجود و مکانی تاریخی و باستانی یا تعلقات تاریخی و گرایش مذهبی نیز دیگر عناصری هستند که وجود هر کدام لازم و ملزوم یکدیگر بوده و شکل اصلی و واقعی محله و نهایتا شهر را می سازد. (یوسفی پور، 1392)