نقد آراء اهل جبر و اختیار در دیوان ناصرخسرو قبادیانی

جبرو اختیار از عمده مباحث علم کلام است که در طول تاریخ بحث های دامنه داری داشته است. ناصرخسرو در دیوان اشعار، به عنوان حکیمی شیعه از آزادی اراده و اختیار انسان دفاع کرده وبه شدت با جبر و جبرگرایان مخالفت می کند. وی اعتقاد به جبر و استناد افعال به خداوند را نشانه جاهلی و گمراهی و فرار از مسئولیت انسانی اجتماعی و الهی می داند؛ زیرا جبرگرایان گناه کاهلی و اعمال زشت خود را برای در امان ماندن از سرزنش و توبیخ، به خداوند و مشیت او نسبت می دهند. وی با دلایبل عقلی، نقلی وجدانی سعی در ابطال عقاید جبریون دارد. ناصر خسرو هم چنین تفسیر معتزله از عدالت الهی را مخالف با توحید افعالی و خالقیت بلامنازع حضرت احدیت توصیف کرده و این عقیده رابر نمی تابد. او در این مسئله به عقیده ی «لاجبر و لا تفویض» معتقد است که فرموده پیامبر و اهل بیت اوست.