تحلیل روایی داستان «گنبد سرخ» از هفت پیکر نظامی «بر اساس نظریه کنشی گریماس»

مقاله تحلیل روایی داستان «گنبد سرخ» از هفت پیکر نظامی «بر اساس نظریه کنشی گریماس»

یکی از مشهورترین مکتب های روایت شناسی که در بررسی متون ادبی به کار می رود «ساختارگرایی» است. این رویکرد در مقام روشی قاعده مند تلاش می کند با تقلیل متن به اجزاء سازنده در روساخت و ژرف ساخت و گره زدن آن ها به یکدیگر، به نقطه ای مرکزی در متون دست یابد و از این طریق، ابهام روایی متون ادبی را بگشاید. ساختار گرایان اصول خود را بر پایه زبانشناسی مطرح می کردند. این امر باعث شد که به دنبال آن روایت نیز که در کنار زبان یکی از مهم ترین حوزه های نظریه ادبی مدرن است، شیوه ای برای ترکیب واحدهای زبان و ایجاد ساختارهای بزرگتر گردد و کلیت داستان تابع برخی قو اعد مشخص گردد. از نخستین پیشروان نظریه پرداز در این باب، ولادیمیر پراپ و پس از او گریماس است. گریماس از دامنه محدود مطالعات پراپ فراتر رفت و تلاش کرد که به قاعده کلی برای تمام ژانرها و دستور کلی زبان روایت دست یابد. در نظریه او متن دارای زنجیره ای روایی است که از طریق دو کنشگر که ارتباط آن ها کنش هایی اساسی را پدید می آورد و به تقابل های دوگانه اجازه حضور می دهد. گریماس به دنبال آن است که اثابت کند در هر روایت سه نوع زنجیره مجزا نهفته است. این سه زنجیره که شامل زنجیره اجرایی، زنجیره پیمانی و زنجیره انفصالی هستند با یکدیگر رابطه علت و معلولی دارند. از شاخص ترین متون روایی که ساختار آن بر اساس نظریه گریماس قابل تحلیل است «هفت پیکر» نظامی است. از آن میان بخش مرتبط با ساخت کاخ خورنق و پرورش بهرام و سپس در میان روایات هفت گنبد، داستان مرتبط با روز «سه شنبه» و «گنبد سرخ» از میان روایات دیگر شاخص تر و الگومندپذیر است. پژوهش حاضر درصدد آن است که با تحلیل سه روایت مذکور بر اساس الگوی کنشی گریماس به ساختار نظام مند این داستان دست یابد. حاصل آنکه این روایت شامل زنجیره های پیمانی، اجرایی و انفصالی است و در ساختار کلی آن به دلیل عدم وجود «قرارداد»، وضعیت «پریشان» حاکم است. سپس فرستنده قرارداد و پیمانی وضع می کند که در نتیجه آن نظم برقرار می گردد و در پایان داستان، به خاطر اقدامات قهرمان، آرامش حاکم می شود.