هنجار ستیزی در اسرارالتوحید

هر زبانی به اقتضای شرایط از هنجارهای متغیری پیروی می کند. هنجار، قانون و روشی است که از سوی اکثریت افراد جامعه پذیرفته می شود و هنجارگریزی اعراض و عدول از روش و آیین معمول است. هنجارستیزی در زبان، انحراف از قوانین حاکم بر زبان معیار است و شعر یکی از مهم ترین میدان های انحراف از قواعد و معیار زبان به شمار می رود. علم ستیزی (عقل ستیزی) در نگاه ابوسعید ابوالخیر به شکل و تصویری ظاهر شده است که علم به معنای کلی را رد می کند و در واقع به نوعی تعبد به دور از هر گونه تفحص توجه دارند. در بخش زهد ستیزی که در واقع همه آن چه که مربوط به ارکان دینی منحنی در جامعه ایرانی است نگاه ابوسعید ابوالخیر در پی ظهور مراتبان، ستیزی را آغاز می کند. ظهور این گونه ستیزها به خوانندگان بینش و آگاهی می دهد که یک جامعه اخلاقی چگونه از اخلاق عاری می شود و چگونه هنجارهای اخلاقی یک سرزمین به تدریج دچار دگرگونی شده به سمت افول پیش می رود شخصیت بزرگی چون ابوسعید ابوالخیر با بیان نکته بینانه و ظریف مسایل (حتی بسیاری مواقع به طنز) این جامعه مخمور را بیدار می کند و آگاهانه تلاش دارد تا از سراشیب سقوط اگر نتواند نجاتش دهند، تصویر واقعی و حقیقی آن را بنمایاند. در مجموع ستیز با علم و ظواهر و عوامل دینی در زبان عطار میانه حد وسط است.