بررسی حقوق اخلاقی از منظر اعراب پیش از اسلام و نگاه قرآن به آن

بررسی حقوق اخلاقی از منظر اعراب پیش از اسلام و نگاه قرآن به آن

نظام های اخلاقی جوامع بشری را نمی توان به گونه ای بریده از دیگر نهادهای اجتماعی بررسی کرد، زیرا این نظام ها غالبا در زمینه های اساسی خود به ویژه با دین پیوستگی مستحکمی داشته اند. نظام های اخلاقی برای فراگیر شدن در سطح جامعه، در مسائلی اساسی چون ارائه تعریفی ملموس از نیک بختی و نیک فرجامی، و نهادن ضمانت اجرای احکام خود بر آن پایه، در طول تاریخ بیشتر بر دین تکیه داشته اند.

در نظام اخلاقی جوامع اسلامی این پیوستگی به گونه ای است که به دشواری می توان از اخلاق، به صورتی مجرد از دین، تصویری به دست داد، اما هنگامی که سخن از آغاز شکل گیری این نظام در میان است، باید توجه داشت که نقش دین در پی ریزی این نظام اخلاقی، نقشی اصلاح گرانه نسبت به ساختار نظام پیشین، و نه ویران کننده و از نوسازنده بوده است، چه، با مقایسه ای میان نظام اخلاقی ارائه شده در قرآن کریم و سنت نبوی با نظام اخلاقی عرب پیش از اسلام، آشکار می گردد که دستورهای اخلاقی اسلام در بسیاری از موارد، تایید همان دستورهای پسندیده پیش از اسلام بوده است و تنها در مواردی که لازم می نموده، عناصری تازه جایگزین عناصری از نظام پیشین شده، یا برخی از عناصر پیشین اصلاح پذیرفته است.

نظیر این دیدگاه را فقیهان درباره بسیاری از احکام فقهی، به خصوص در مسائل اجتماعی و غیرعبادی مطرح ساخته، و احکام ابقا شده را در برابر احکام تاسیسی، احکام امضایی نام نهاده اند. در یک تحلیل کلی باید گفت که اساسی ترین کاستی در نظام اخلاقی عرب پیش از اسلام برخوردار نبودن از ضمانت اجرای مطمئن در اثر ضعف ریشه های دینی از یک سو، و محدود بودن بسیاری از دستورهای اخلاقی به دایره قبیله از دگرسو بود و بنیادی ترین تحولی که با ظهور اسلام در نظام اخلاقی جزیره العرب حاصل شد، ارائه ضامنی استوار برای اجرا، و مخاطب ساختن مردم بدون مرزهای قبیله ای بود.