نگاهی به مفهوم قلندریه

نگاهی به مفهوم قلندریه

گاهی در متن های عرفانی پارادوکس هایی مشاهده می شود به این معنا که این متون از سویی تجربه ها و پیام های اخلاقی دارند و ازسوی دیگر ظاهرا به آنها طعنه می زنند و با آن ها مخالفند. منشا این پارادوکس و تناقض را باید درکاربرد مضامین قلندرانه جستجو کرد. قلندریه شاخه ای از ملامتیه است که برخی از امور منافی شرع را برای قهر نفس روا داشته و تاثیر زیادی در ادبیات فارسی برجا گذاشته اند.

بخشی از ادبیات مکتوب ما را متون قلندریه و فتوت نامه ها تشکیل می دهند. پراکندگی این متون از قرن سوم تا امروز را در بر می گیرد. مولفه های مختلفی در سطح فکری نویسندگان این کتاب ها دخیلند که از جمله آنها استفاده از شخصیت های دینی و ملی و تاریخی بوده است. بدیهی است این استفاده ها در زمینه های مختلف و به نیت های متفاوت صورت گرفته است. عرفان ایرانی و اسلامی با زهد آغاز شده و در نقطه ای با تصوف درمی آمیزد؛ آنگاه وارد مرحله ای می شود که نوعی از ادبیاتش را ادبیات قلندری می نامند. تاثیر افکار قلندری در شعر عرفانی فارسی از سنایی شروع شده و در حافظ به نهایت تکامل می رسد.

افکار طریقه قلندریه در توجه بیشتر شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، عراقی و حافظ به قلندریات برای ارائه مفاهیم عرفانی و مضامین شاعرانه، موثر بوده است؛ زیرا در عصر این شاعران بود که این طریقه به تدریج شکل گرفت. سرایندگان قلندریات از علاقه شان به قلندری، مستی و شور و هیجان و عشق سخن میگویند و بر عالمان و اهل زهد خرده می گیرند.

در قلندریات، واژگانی چون: زهد، تسبیح، خرقه، سجاده ، مسجد، خانقاه، مدرسه، صوفی، فقیه و ... به مسخره گرفته می شوند و در مقابل، واژه هایی چون: می، میکده، دیر مغان، مغ، مغ بچه و ... کاربرد زیادی دارند.در نگارش این مقاله ، قلندر و قلندریه در شعر فارسی را بر تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و با دیدی تحلیلی و از دیدگاه های اجتماعی در زمینه ی ادبیات بررسی کردیم و بازتاب تجربه ی شخصی عرفانی و سیمای اجتماعی عصر شاعران ایرانی را ، در قالب نوعی از غزل عرفانی (قلندریات) ارائه دادیم و همچنین قلندر و قلندریات را درتاریخ اجتماعی ایران بررسی کردیم و چهره ی قلندر در شعر فارسی عصر آغازی را بیان کردیم .