واکاوی و نقد مبانی الهیات سلبی با تأکید بر آراء ملاصدرا

الهیات سلبی یا حکمت تنزیهی، گونه ای از شناخت است که بیشتر در صدد بیان جنبه های سلبی متعلق خویش است تا بیان جنبه های ایجابی آن. به عبارت دیگر؛ از آنجا که شناخت ویژگی های ذات الهی را مقدور بشر نمی داند، لذا در پی آن است تا صفاتی را که ذات الهی بدان متصف نیست، بشناسد نه آنچه را که بدان متصف است. این دیدگاه سابقه ای طولانی دارد هرچند بین صاحبان آن اختلاف نظرهایی هم دیده می شود. این نظریه در حوزه های مختلفی و از جمله در حوزۀ معنا شناسی ورود پیدا کرده و معتقد است که راجع به صفات خدا نمی توان آن گونه سخن گفت که راجع به همان صفات در دیگر موجودات. در فلسفه و کلام اسلامی نیز این دیدگاه با تکیه بر یک سری مبانی خاص مانند تباین وجودی، اشتراک لفظی، تلازم اشتراک معنوی با تشبیه و اکتناه ذات الهی، و تأویل تنزیلی روایات پدید آمده است. اما هر یک از این مبانی با اشکالاتی مواجه است که می توان از آن به اشکالات مبنائی تعبیر نمود. این اشکالات متوجه اصل مبانی این دیدگاه به صورت جداگانه است. اما توالی فاسدی نیز هست که کل این نظریه می تواند در پی داشته باشد و در این مجال بدان پرداخته نمی شود. در این نوشتار کوشش شده است تا ابتدا تصویر مختصری از هر یک از مبانی ارائه شده و سپس نقد آن بر اساس مبانی فلسفی و به ویژه مبانی حکمت متعالیه صورت پذیرد و در آخر به این نتیجه منتهی شود که مبانی این دیدگاه مخدوش بوده و لذا این دیدگاه در حوزه الهیات قابل دفاع و پذیرش نمی باشد.