بینامتنیت در غزلیات حاج ملا هادی سبزواری و حافظ

در قرن دوازدهم و متعاقب شکست خفت بار صفویه از افغانان غلزایی، ملت ایران گرفتار سرخوردگی شدید شدند و در جستجوی هویت از دست رفته و به منظور ترمیم غرور جریحه دار شده خویش به تاریخ گذشته خویش رو کردند. آنها سعی نمودند مجد و عظمت خود را در چهره شخصیتهای تاریخی بازیابی کنند که بازتاب آن را در آینه شعر و ادب به وضوح می توان دید. در شعر فارسی این عصر که موسوم به "دوره بازگشت ادبی" است به وفور این موارد قابل مشاهده است. از طرفی شاعران با الگوگیری از یک شاعر بزرگ و تاثیر پذیری از دیگر شاعران متقدم یک نوع بینامتنیت قوی و استوار در شعر خویش ایجاد کردند که صرفنظر از تقلیدهای ابتدایی نکات ابداعی قابل ذکری نیز در آنها دیده می-شود. حاج ملا هادی سبزواری الگوی اصلی خویش را بخصوص در غزل "حافظ" قرار داده گرچه از دیگر غزلسرایان بزرگ نیز غافل نبوده است. تاثیرپذیری سبزواری از لسان-الغیب بسیار گسترده و یکی از نمونه های خوب بینامتنیت در غزل عارفانه سده سیزدهم محسوب می شود. این تاثیر پذیری در سه محور قابل بررسی و تحلیل است. الف) بعد واژگانی که شامل بهره گیری از لغات، تعبیرات و اصطلاحات ادبی و عرفانی حافظ می شود. ب) بعد مضمونی که شامل صورخیال و مضامین شعری و عرفانی حافظ است. ج) بعد شکلی یا ساختاری که شامل تتبعات، استقبالها، تضمینها واقتفاهای شعری حافظ می گردد. در این نوشتار بینامتنیت سبزواری و حافظ در سه محور مذکور مورد مداقه، تحلیل و نقد قرار می گیرد.