انسان کامل از دیدگاه حافظ و مولانا

انسان و انسان شناسی از موضوع های محوری آثار مولانا و حافظ است. تمام موضوعات دیگری که در آثار آنان مطرح و بررسی شده اند بی گمان با موضوع انسان ارتباط دارند. انسان کامل یعنی آن انسانی که قهرمان همه ارزش های انسانی است. به عبارت دیگر مولانا می گوید: «مقصود ز جمله آفرینش ماییم» و تمام نیرو و توان معنوی خود را برای اثبات همین فرضیه صرف کرده است. در واقع پیام مولانا به بشریت این است که این جهان جانی دار د و ما باید جان این جهان را بشناسیم. دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر کز دیو ودد ملولم و انسانم آرزوست. شعر حافظ چون آیینه ی تمام نمای روح و روحیه و عقیده و سلیقه و نگاه و نگرش او به انسان و جهان و طبیعت و ماوراء طبیعت است. حافظ در اینجا که می خواهد بگوید انسان مظهر تام و مظهر اتم و مظهر جمیع اسماء و صفات الهی است، از انسان به «جام جم» تعبیر می کند. به نظر مولانا هیچ علمی شریف تر از علم خودشناسی نیست اما متاسفانه این انسان که هر گروهی را می گشاید و هر موی را می شکافد خویشتن خویش را فراموش کرده است. او در کتاب «فیه ما فیه» در این زمینه می گوید: «اکنون هم چنین علمای اهل زمان در علوم موی می شکافند و چیزهای دیگر را که به ایشان تعلق ندارد به غایت دانسته اند و آنان را بر آن احاطه کلی گشته و آنچه مهم است و به او نزدیک تر از همه آن است خودیی اوست و خودیی خود را نمی داند. همه چیز را با حلت و حرمت حکم می کند که این جایز است و آن جایز نیست و این حلال است و یا آن حرام است خود را نمی داند که حلال است یا حرام جایز است یا ناجایز پاک است یا ناپاک است.»