بررسی تحولات فضایی، گشایش و شفافیت در دوران صفوی تا قاجار

مفاهیم فضایی یکی از اساسی ترین مفاهیمی است که توسط کالبد محدود ودر رابطه ای ادراکی بین فرد ادارک کننده و کالبد ادارک شونده محسوس می شود. یکی از کیفیاتی که در ساختار فضایی معماری ایرانی به خوبی دیده شده و ظهور یافته شفافیت است که در دوره اعتلای معماری ایران یعنی دوران (صفوی) ظهور و بروز شایانی داشته. از این رو معماری قاجار، اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشیده و نوآوری هایی از نظر فضا را به وجود آورد. لیکن، به نظر می رسد، قدرت لازم را برای خلق یک اثر معماری را نداشته است. اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم معماری دوره (قاجار) ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود چون زندیه و صفویه قرار می گیرد، چرا که در معماری این دوره (قاجار) خلاقیت هایی فضایی افزایش می یابد. پژوهش حاضر به روش مطالعه بر پایه داده های حاصل از اسناد کتابخانه ای و مشاهده میدانی را با توجه به یافته های این تحقیق به تحلیل تبین انواع شفاففیت در فضاهای معماری دوران (صفوی) و روش های خلق و گشایش های فضایی در دوران (قاجار) (به اوج خود می رسد. که راه حل های متفاوتی برای ارائه داده می شود تکامل سیلان و گشایش فضایی در این نمونه ها به صورت جدی افزایش یافته است. راه حل های بکار گرفته شده برای ایجاد گشایش و سیلان فضایی چهار یا هشت مهتابی است. مهتابی (حیاطک) که در بالای مدرسه و مساجد مسجد دیده می شود.