مهدی آباد اولیاء (علیا)؛ محوطه ای نویافته با مجموعه ای از آثار معماری دوره هخامنشی در شهرستان فهرج- استان کرمان (منظرفرهنگی بم)

مقاله مهدی آباد اولیاء (علیا)؛ محوطه ای نویافته با مجموعه ای از آثار معماری دوره هخامنشی در شهرستان فهرج- استان کرمان (منظرفرهنگی بم)

بناهای تاریخی هرسرزمین بخشی از شناسنامه فرهنگی و کارنامه مردمی است که در آنجا می زیستند. هرچند برگ های زرین این درخت تنومند پراکنده اند اما از همین پراکندگی نیز می توان به مجموعه ای دست یافت که به بیان عظمت و چیرگی اقوام این مرز و بوم می پردازد. دوران هخامنشی از فصول پرافتخار هنر و معماری ایران است. وجود یک امپراطوری با ساختار منسجم در زمینه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ایجاب می نمود که در هنر و از جمله معماری که یکی از کاربردی ترین اشکال هنر است، نیز صاحب سبک باشد. معماری این دوران با الگوبرداری از معماری دوره ماد و الهام از هنر سایر ملل به شکلی دست یافت که از آن با عنوان سبک معماری پارسی یاد می شود.

از ویژگی های بارز این سبک؛ صفه سازی، ساخت تالار های ستون دار (آپادانا)، وجود برج های گوشه ای و استفاده از ستون است. معماری پیکره ای که مبنای آن ساخت حیوانات ترکیبی است و وجود دروازه های یادمانی از موارد دیگر این سبک است. با این حال بسیاری از بناها به دلیل گذشت زمان و تازیانه های محیط چنان در قلب خاک پنهان شده اند که جز با انجام بررسی ها و کاوش های باستان شناسی نمی توان آن ها را بازیافت. بر اساس متنون به جا مانده از نویسندگان یونانی می توان دریافت که دربار هخامنشیان در یکجا ثابت نبوده و پادشاهان این سلسه کاخ های متعددی در مناطق مختلف برپا نموده اند که تعداد انگشت شماری از آن ها برای ما شناخته شده اند. نوشتار حاصل بر پایه اطلاعا به دست آمده از بررسی و مستندنگاری میدانی باستان شناسی محوطه مهدی آباد اولیاء (علیا) در روستایی به همین نام در بخش نگین کویر، شهرستان فهرج استان کرمان و در ناحیه منظر فرهنگی بم است. این نوشتار تنها به معرفی مقدماتی این محوطه باستانی با مجموعه ای از بناها و گورستانی وسیع می پردازد که بر اساس برخی ویژگی های معماری و مواد فرهنگی سطح الارضی مربوط به دوره هخامنشی به نظر می رسد. در این محوطه بنایی با طرح آپاداناهای دوره هخامنشی و بنای دیگر با دو حصار و ساختمان مرکزی با اتاق های مستطیل کشیده مشابه معماری بناهای ماد و هخامنشنی است. مواد فرهنگی در سطح گورستان مهدی آباد قابل مقایسه با آثاری از دوره هخامنشی و عصر آهن iii است. این محوطه در طی مطالعات باستان شناسنی ناحیه منظر فرهنگی بم در سال 1392 برای نخستین بار شناسایی شد (فاضل، 1391 - 1394: 1135 – 1151). این اثر می توانند مکمل تعیین کننده ای برای مجموعه اسناد و مدارک و شواهد تاریخی دیگر و حلقه پر کننده خلاء اطلاعات فرهنگی _تاریخی در دوره هخامنشنی باشد.