بررسی سیر تاریخی شناخت علمی ادیان و پیدایش علم ملل و نحل در تاریخ و تمدن اسلامی برای همزیستی مسالمت آمیز

بررسی سیر تاریخی شناخت علمی ادیان و پیدایش علم ملل و نحل در تاریخ و تمدن اسلامی برای همزیستی مسالمت آمیز

شناخت علمی ادیان، از مظاهر تفکر اسلامی و از جمله نمونه های کاربرد عملی علم به مفهوم ساینس(science)  در تمدن اسلامی است زیرا تاریخ و تمدن اسلامی در واقع ترکیب تاریخ و تمدن ملل مختلفی است که در سراسرامپراطوری اسلامی از اسپانیا تا جنوب شرقی چین با اشکال مختلفی از فرهنگ و تمدن و دین و رنگ و اعتقادات و آداب و رسوم زندگی می کردند و شناخت علمی ضرورت طبیعی چنین تمدنی بوده است، و ادوارتاریخ تمدن اسلامی نشان می دهد، با وجود موارد بسیاری از درگیری فرقه ای و نژادی و ردیه نویسی، الگوهایی نظری وعملی برای همزیستی مسالمت آمیز ملل در جوامع اسلامی ارایه شده است واز جمله علل شکوفایی تمدن اسلامی، تاسیس نهادها و تشکیلاتی برای تامین رفتارهای مبتنی بر هم زیستی مسالمت آمیز بین ملل بوده است.  در تاریخ اندیشه اسلامی مبانی نظری، هم زیستی مسالمت آمیز به طور مبسوط دررویکرد تاریخی و تمدنی قران به پراکندگی جغرافیایی ادیان آمده است و در سیره، رویداد تمدنی تاریخ جهان، احتجاجات امام رضا با ملل و نحل، نمونه متمایزی از منطق گفتگو با اثر وجودی ولایت امام است که همچنان آتشی افروخته درمناظرات بین الادیانی و روابط مسالمت آمیز با اهل کتاب است که هم زمان با تاسیس بیت الحکمه در بغداد و پذیرش وترجمه و توسعه تمدن یونانی و سریانی و ایرانی وهندی است که با گفتگو و تعامل و تبادل مسالمت آمیز اسلام با ملل مختلف مسیحی، زرتشتی، یهودی و هندوئیزم همراه بود ونتایج مثبت تمدنی داشت و محصول آن پیدایش تمدنی جوان و نوین از ترکیب تمدن های پیرباستانی بود، مورخان تاریخ تمدن جهانی مانند سارتن ودورانت و توین بی، زمینه فرهنگی زندگی مسالمت آمیز بین پیروان ادیان را که اسلام در قرون وسطی ایجاد کرد را عامل حرکت تاریخ و تمدن بشری دانسته اند.

پژوهش حاضر توصیه های تاریخی به همزیستی مسالمت آمیز را که منجر به علم دین شناسی و پیدایش علم ملل و نحل به مفهوم ساینس در تمدن اسلامی شد را بررسی کرده است، علمی که همواره می تواند عامل گفتگو وتعامل و زمینه نظری رفتار مسالمت آمیز بین ملل باشد. میراث مکتوب دین شناسی نشانه رفتار تئوریک برای فهم ادیان و بخشی از سیره علمی در تمدن اسلامی است، بویژه در شهرهای مسیر بازرگانی راه ابریشم ازکانتون تا بلنسیه، راه اتصال شرق و غرب جهان ومثل اعلای هم زیستی پیروان ملل در طول تاریخ جهان  است، در ادوار تمدن اسلامی  بویژه در عهد دولت فاطمیا ن در شرق و موحدان درغرب، هم زیستی ملل در شهرهای مصر وشام و آندلس و اسپانیا دوره اسلامی بویژه قاهره و اشبیلیه پیشرفت کرد زیرا ملل مختلف مسیحی و یهودی و مسلمان با فرهنگ ها و مذاهب مختلف در آن جا زندگی می کردند و محی الدین عربی آندلسی وابن رشد مشاور خلیفه موحدی تلاش کردند تا الگوهایی  نظری برای همزیستی ادیان ارایه دهند، این روابط ادیان در محدوده شهرهای مدیترانه غربی در سواحل افریقیه دردوره  دولت حفصیان وبویژه در سیسیل عهد فردریک دوم، شدت گرفته است. با سقوط آندلس ونابودی جوامع اسلامی آن جا که نماد تجربه تاریخی بشر در هم زیستی ادیان بود، اشکال جدیدی از برخورد و شناخت ادیان درزیرسایه استعمار پرتغال و اسپانیا وانگلیس که جهان را بین خود تقسیم کردند، شکل گرفت واما درشرق با ورود سلاجقه و اتابکان و دول صلیبی وممالیک، شناخت و تقریب نظری ادیان کاهش پیدا کرد ولی درادوارمغولان و ایلخانی ایران وعهد صفویه شناخت و مطالعات مربوط به هم زیستی ادیان رونق گرفت، دراصفهان پایتخت پر تسامح سلطنت صفویان که ملل مختلف درآن زندگی می کردند، با وجود نهضت ردیه نویسی در شرق و غرب  جهان، آثارآکادمیک بسیاری برای شناخت وهمزیستی مسالمت آمیزادیان تولید شد در آثار فلسفی وعرفانی ملاصدرا، به  شیوه محی الدین و مولانا، ادیان، فهم های متفاوت از حقیقت واحد است، عملیات شناخت ادیان دردوره  معاصرو قاجار با قبض و بسط  بیشتری در قالب نخستین برخوردهای فرهنگی  سیاسی و نظامی و تحقیقات شرق شناسی و مقتضیات مربوط به مدرنیسم، استمرار پیدا کرده است. تاکنون الگوهای متفاوتی متفاوتی از گفتگو و هم زیستی مذاهب و فرهنگ ها ارایه شده است. سوال پژوهش حاضر این است که آیا امروزه فقط قدرت پول است که درالگوی جدید راه ابریشم ملل با ادیان مختلف را مجبور به هم زیستی مسالمت آمیز کرده است یا هنوز علائق و ارزش های علمی در قالب فلسفه های مضاف دین می تواند فعال باشد و آیا الهیات جهانی برای روابط مسالمت آمیز بین ادیان در آینده وجود دارد؟