امیرکبیر و سنت گرایی بازتابی

امیرکبیر و سنت‌گرایی بازتابی

هدف مقاله بررسی امکان کاربردی مفهوم "سنت‌گرایی بازتابی" با مطالعه تجربی زندگی سیاسی امیرکبیر صدراعظم ایران اواسط قرن نوزدهم است. سنت‌گرایی بازتابی واکنش سنت در برخورد با مدرنیسم غربی است. روش تحقیق کتاب‌خانه‌ای و با استفاده از اسناد تاریخی انجام شد. ناصرالدین قاجار (1848-1896) پس از مرگ پدرش محمدشاه پادشاه ایران شد.

محمدشاه مخالف اقدامات پدرش عباس میرزا برای اصلاح قشون و دیوان‌سالاری با سرمشق گرفتن از غرب بود. او یکی از نخستین صاحب‌منصبان ایرانی بود که محرک حرکت ضد اصلاحات در نیمه اول قرن نوزدهم شد. ناصرالدین‌شاه فرزند او بار دیگر سیاست پدر را تغییر و پیرو پدربزرگش عباس میرزا شد. او با نصب امیرکبیر، شخصیت اصلاح‌طلب ایرانی اواسط قرن نوزدهم، به صدراعظمی این تمایل را آشکار کرد.

اقدامات امیرکبیر با مخالفت بخشی از دربار، اشراف و روحانیون روبه‌رو شد و امیرکبیر برکنار و به قتل رسید. نصب و عزل امیرکبیر نقطه عطفی در تاریخ ایران است، چراکه در دوره صدارت او تعارض بین دو جریان اصلاح‌طلب با الگوی غربی و ضد اصلاحات با جهت گیری داخلی علنی شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که جنبش ضد اصلاحات برخلاف حرکت اصلاحی منشا داخلی داشت و به نهضت اجتماعی تحول یافت.