تراداستان و سفر تراداستانی: گونه ها و کاربست ها

تراداستان و سفر تراداستانی: گونه ها و کاربست ها

هدف جستار حاضر این است که برپایه چارچوب های نظری پیرامون بینامتنیت، ترامتنیت و به­ ویژه بیش‌متنیتِ ژنتی مفاهیم مرتبطِ تراداستان و سفرِ تراداستانی را معرفی و مصادیق آنها را در آثار روایی معرفی و تحلیل نماید. به بیان دیگر، هدف این پژوهشِ روایت­ شناختی توصیف تراداستان و سفرِ تراداستانی و دسته ­بندی انواع مختلف آن در ادبیات داستانی است. پرسش ­های اصلی این مقاله عبارتند از: تراداستان و سفرِ تراداستانی شخصیت­ها چیست و انواع و گونه ­های مختلف آن کدامند؟ تراداستان و سفرِ تراداستانی چگونه در ژانرهای کاربردپذیر، نظیر رمان، داستان کوتاه، اشعار روایی، نمایشنامه و فیلم مصداق پیدا می­ کند؟ برای پاسخ به این پرسش ­ها، این جستار با بهره ­گیری از اصطلاحات مرتبط با ترامتنیت، به ­خصوص بیش‌متنیت، و تکیه بر عناصر داستان، به‎ ویژه شخصیت‌پردازی، به­ عنوان مهم­ترین عنصر تراداستانی، مولفه ­های تراداستان را در انواع مختلف آثار روایی بررسی می ­کند.

در این مقاله، سفرِ تراداستانی به سفرِ برون‌روایتی، شامل تراداستان برون‌روایتیِ دوسویه و یک‌سویه، و سفرِ درون‌روایتی، شامل سفر درون‌روایتی در داستان ­های هم­تراز و ناتراز دسته­ بندی شده‌است. یافته ­های این پژوهش نشان می‌دهند که تراداستان، فرارویِ یک داستان از طریق سفرِ برون‌متنی یا درون‌متنیِ شخصیت یا شخصیت ­های اصلی داستان است. به عبارت دیگر، هرگاه شخصیتی با تغییر یا بدون تغییرات ظاهری و رفتاری، وارد روایتی دیگر در همان اثر یا اثری پیشینه یا پسینه شود، کنش داستانی و معنای متن بسط می ­یابد و بیش متنیت و فرارویِ متنی و روایتی حاصل می­ گردد. سفرِ شخصیت­ ها از زیرمتن به رومتن، از رومتن به زیرمتن، در میان داستان­ های هم ­تراز و درون‌متنی در یک اثر فراداستانی و چندپیرنگی و نیز در روایت­ های درون‌متنی و ناتراز در داستان­ های اصلی و فرعی یک اثر روایی همگی مصادیق و نمونه ­هایی از تراداستان و سفرِ تراداستانی هستند.